Πάπισσα Ιωάννα - 160 χρόνια μοναξιάς

Το έργο του Εμμανουήλ Ροΐδη «Πάπισσα Ιωάννα» εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1866 με τον υπότιτλο «Μεσαιωνική μελέτη». Είναι η εποχή που στην Ευρώπη θριαμβεύει ο ρεαλισμός και το μυθιστόρημα. Η εποχή που η γαλλική και η αγγλοσαξονική σχολή διαγκωνίζονται για τα πρωτεία στις μεγάλες αφηγήσεις, αντιπαλότητα η οποία, κατά τη γνώμη μου, συνεχίζεται μέχρι σήμερα τόσο σε ιστορικό όσο και σε πραγματικό επίπεδο. Η γαλλική σχολή οδηγεί στο θαύμα του ρωσικού μυθιστορήματος και στον ιμπρεσιονισμό του Προυστ ενώ η αγγλόφωνη λογοτεχνία καταλήγει στον μοντερνισμό του μεσοπολέμου. Παιδί της γαλλικής αφήγησης είναι ασφαλώς και ο Εμμανουήλ Ροΐδης. Στα μέσα του 19^ου αιώνα η ελληνική πεζογραφία βρίσκεται σε εμβρυώδη κατάσταση, και αποτελεί θαύμα το γεγονός ότι ένας Έλληνας λογοτέχνης ακολουθεί κατά πόδας τις εξελίξεις στην Ευρώπη. Ο Ροΐδης όμως δεν είναι ένας τυχαίος άνθρωπος των γραμμάτων. Εμφορούμενος από ένα προσωπικό μεγαλοϊδεατισμό και γνωρίζοντας καλά την διεθνή πρωτοπορία της εποχής του, αναλαμβάνει να συντάξει το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα της σύγχρονης Ελλάδας.

Η «Πάπισσα Ιωάννα» αποτελεί ανεξήγητο θαύμα στην αποσπασματική παρουσία της νεοελληνικής πεζογραφίας το οποίο δεν μπόρεσε να εκτιμηθεί ούτε και να αφομοιωθεί από την μυωπική και επαρχιωτική διανόηση του τόπου. Είναι από τα μυθιστορήματα εκείνα που οικοδομούν εθνικές σχολές και ο δημιουργός του θα έπρεπε κανονικά να είναι ο εθνικός μας πεζογράφος κατ’ αναλογία με τον Διονύσιο Σολωμό. Το γεγονός ότι ο Ροΐδης δεν εκτιμήθηκε δεόντως και δεν βρήκε μιμητές στα καθ’ ημάς θα πρέπει να συσχετιστεί με την ισχνή παρουσία της ελληνικής πεζογραφίας σε διεθνές επίπεδο. Ο άνθρωπος που κατά τον Κ.Θ. Δημαρά «εισήγαγε στη λογοτεχνία μας το νόημα του ύφους», παραμένει άγνωστος και ανεξερεύνητος, ένας ενοχλητικός γρίφος για τους εγχώριους επαΐοντες και μη.

Υπό αυτή την έννοια η νέα, πλήρης και αναθεωρημένη έκδοση από τις εκδόσεις Gutenberg με την επιμέλεια του Δημήτρη Δημηρούλη έρχεται να μας θυμίσει τα 160 χρόνια μοναξιάς που θα κλείσει σύντομα αυτό το παραγνωρισμένο από τους Έλληνες αριστούργημα.