Το μυθιστόρημα χτες, σήμερα, αύριο

Όταν ο Μίλαν Κούντερα στις αρχές του ’70 χαρακτήρισε το βιβλίο του Μάρκες «Εκατό χρόνια μοναξιά» ως το τελευταίο αυθεντικό μυθιστόρημα στην Ιστορία της λογοτεχνίας προφανώς αστειευόταν. Ίσως πάλι εξέφραζε την απολύτως κατανοητή επιθυμία ενός μεγάλου συγγραφέα να πεθάνει το είδος που υπηρέτησε μαζί μ’ αυτόν και τη γενιά του. Στο μεταξύ ο Τσέχος συγγραφέας έζησε περισσότερο ίσως από όσο περίμενε κι ο ίδιος, φτάνοντας φέτος αισίως τα 93 του χρόνια και θα είχε ενδιαφέρον να ξέραμε αν εμμένει στην άποψή του για το τέλος του μυθιστορήματος.

Στο μεταξύ πριν από περίπου δύο αιώνες, το 1846, ο «βασιλιάς του μυθιστορήματος» Ονορέ ντε Μπαλζάκ δημοσίευσε το πολύκροτο μυθιστόρημά του «Εξαδέλφη Μπέτυ». Δεν χρειάζεται κανείς να διαβάσει παρά μόνο την αρχή του, για να αντιληφθεί το κοσμογονικό στοιχείο αυτής της σχολής που σήμερα ονομάζουμε ρεαλισμό, έχοντας την εντύπωση πως πρόκειται για κάτι παρωχημένο και αφόρητα κλασικό.

Στην πραγματικότητα ο δέκατος ένατος αιώνας είναι μπροστά και από τον εικοστό, ο οποίος απλά επανέφερε την πειραματική διάθεση του Θερβάντες, του Λακλό και του Γκαίτε, αφηγήσεις που δεν βασίζονται σ’ ένα ρεαλιστικό πλαίσιο αλλά οδηγούν σε μια παράτολμη καταστρατήγηση της καθημερινής ζωής όπως περνά μπροστά από τα μάτια μας.

Έκτοτε ο ρεαλισμός δεν μας εγκατέλειψε ποτέ όσο και αν τον απαξίωνε η υψηλή διανόηση. Απέναντι από τον «Οδυσσέα» του Τζόις υπάρχει «Ο μεγάλος Γκάτσμπι» του Φιτζέραλντ, όπως απέναντι από τα «Εκατό χρόνια μοναξιά» θα υπάρχει πάντα ο «Χέρτσογκ» του Μπέλοου.

Το σίγουρο είναι ότι το καλό μυθιστόρημα και οι μεγάλοι μυθιστοριογράφοι δεν μας έλειψαν ούτε στον 21^ο αιώνα. Μεταξύ άλλων ο Μπάνβιλ, ο Χαβιέρ Μαρίας και ο Κλαούντιο Μάγκρις παραμένουν ενεργοί και συνεχίζουν τη μεγάλη παράδοση σε υψηλότατο επίπεδο. Το μυθιστόρημα ζει και βασιλεύει και θα ζει όταν, εμείς που το υπηρετούμε άλλος καλά κι άλλος καλύτερα, δεν υπάρχουμε πια.

Είναι άλλωστε σωστό αυτό που έγραψε κάποτε μια διάσημη Βρετανίδα πεζογράφος:

«Η κοινωνία που δεν γράφει μυθιστορήματα, δεν διαβάζει μυθιστορήματα».