O Τσίπερ και ο πατέρας του
Είναι απορίας άξιον που οι κριτικοί τοποθετούν αυτό το μυθιστόρημα του Γιόζεφ Ροτ σε επίπεδο χαμηλότερο των άλλων έργων του.
Εν τοιαύτη περιπτώσει, αν αυτό ισχύει, θα θέλαμε πολύ όλοι εμείς που γράφουμε να είχαμε στο συγγραφικό μας χαρτοφυλάκιο ένα τέτοιο αριστούργημα κι ας μην γέμιζε το μάτι των θεωρητικών της λογοτεχνίας.
Κάθε μείζων μυθιστοριογράφος διαπνέεται ασφαλώς από μια αφηγηματική συνθήκη. Όπως για τον Σταντάλ ή για τον Μπαλζάκ η συνθήκη αυτή είναι ο Ναπολέων και ο φρενήρης επεκτατισμός του έτσι και για τον Γιόζεφ Ροτ είναι η πτώση της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας.
Για να γράψει κανείς ένα μυθιστόρημα σαν τον πατέρα του Τσίπερ δεν αρκεί η λογοτεχνική φιλοδοξία. Χρειάζεται μια σπάνια ικανότητα να χαρτογραφεί σχολαστικά πολλές αθέατες πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης που τόσο τα πρόσωπα της πραγματικότητας όσο και οι χαρακτήρες της μυθοπλασίας κρύβουν επιμελώς για ευνόητους λόγους.
Απαιτείται επιπλέον άφθονη κοινωνική πείρα, σοφά επεξεργασμένη, αλλά και μια ποιητική διάθεση ούτως ώστε να συνδεθούν μέσω της μεταφοράς ανόμοια σχήματα σε μια ιστορία. Για όλους όσοι πιστεύουν ότι το μυθιστόρημα είναι μια αφηγηματική δημαγωγία χωρίς αρμούς, χωρίς συνδυαστική σκέψη, χωρίς βαθιά και ουσιαστική τέχνη, το βιβλίο του Γιοτ είναι μια απάντηση.
Το μυθιστόρημα δεν είναι επ’ ουδενί ένα φτηνό λαϊκό ανάγνωσμα που προσφέρεται για επιπόλαια ψυχαγωγία. Πόσω μάλλον ένα μυθιστόρημα πίσω από το οποίο βρίσκεται ένας μυθιστοριογράφος σαν τον Ροτ. Αν το συγκρίνουμε με το φόντο που δημιούργησε το Εμβατήριο του Ραντέτσκι ή τον Ιώβ, ο Τσίπερ και ο πατέρας του μοιάζει μονολιθικό εγχείρημα για μια εποχή που προσφέρει πλούσιο υλικό τόσο σε επίπεδο Ιστορίας όσο και ανθρώπινης καθημερινότητας.
Ο προσεκτικός αναγνώστης ωστόσο, θα διακρίνει αμέσως το χέρι του μεγάλου συγγραφέα που φιλοτεχνεί άλλοτε με αδρές και άλλοτε με ενδελεχείς πινελιές το πορτρέτο της ανθρώπινης ψυχής είτε αυτή είναι δανεισμένη σ’ έναν ονειροπαρμένο μεσοαστό όπως ο πατέρας του Τσίπερ είτε σε μια σύνθετη και εντέλει ακατανόητη γυναίκα που στοχεύει στην κορυφή της παγκόσμιας κινηματογραφικής βιομηχανίας όπως η Έρνα, σύζυγος του Άρνολντ Τσίπερ.
Ταυτόχρονα η διήγηση του Ροτ βρίθει από στιγμιότυπα λεπτής, λεπτότατης ειρωνείας, που ως εργαλείο παραμένει μοναδικό και αναντικατάστατο προκειμένου να συνθέσει κανείς ένα έργο που θα αντέξει στο χρόνο. Το μετάφρασμα της Πελαγίας Τσινάρη παρακολουθεί με ακρίβεια τη λαβυρινθώδη σκέψη του Ροτ αλλά και τους αφηγηματικούς του ελιγμούς δια μέσου της Ιστορίας.
Οι εκδόσεις Ροές οικοδομούν εδώ και χρόνια, αθόρυβα και διακριτικά μια μεγάλη σειρά μεταφρασμένης λογοτεχνίας που προσφέρει στον Έλληνα αναγνώστη ουσιώδη αναγνωστική παιδεία.
