«Λευκός Θόρυβος» στο Netflix – Την ιδιοφυή, αλλά άνιση, δυστοπική σάτιρα που βασίζεται σε βιβλίο

Ο Ντον ΝτεΛίλο είναι ένας από τους μεγαλύτερους εν ζωή Αμερικανούς συγγραφείς. Τα βιβλία του ακτινογραφούν με χειρουργική ακρίβεια τη μεταπολεμική αμερικανική κοινωνία υπό το πρίσμα ιστορικής σημασίας συμβάντων που αλλάζουν την πορεία του κόσμου: Από τις σκοτεινές δεκαετίες του '50 και του '60 με τους Ιταλούς μαφιόζους, τον Χούβερ και τη δολοφονία του Κένεντι (Υπόγειος Κόσμος, εκδ. Εστία – Ζυγός, εκδ. Χατζηνικολή), μέχρι τη δεκαετία του 2000 με την πτώση των Δίδυμων Πύργων (Άνθρωπος σε πτώση, εκδ. Εστία – Σημείο Ωμέγα, εκδ. Εστία) και τις μέρες μας με την πανδημία (Σιωπή, εκδ. Gutenberg), ο Ντον ΝτεΛίλο σε κάθε βιβλίο δίνει μια ψύχραιμη, καυστική, ακριβέστατη ανατομία του κόσμου με ένα ιδιαίτερο λογοτεχνικό στυλ που συνδυάζει το χιούμορ, την ενσυναίσθηση και την οξύνοια.

Τα μυθιστορήματα του ΝτεΛίλο έχοντας μια πατίνα στην οποία η τεχνολογία και η επιστημονική φαντασία πρωτοστατεί, παίρνουν συχνά έναν προφητικό χαρακτήρα. Στη «Σιωπή», φερειπείν, ο ΝτεΛίλο έγραφε ήδη από το 2018, πριν ξεσπάσει η πανδημία του Covid19 που ερήμωσε ολόκληρες πόλεις μέσα στην καραντίνα, για ένα ολικό blackout που καθηλώνει όλο τον κόσμο και διαδίδεται σαν πανδημικό κύμα οδηγώντας τις κοινωνίες από την ψηφιακή εποχή σε μια πρωτόγονη μετα-τεχνολογική δυστοπία. Ήδη από τον «Λευκό Θόρυβο» (εκδ. Εστία) των '80s, όπου o συγγραφέας μιλά για ένα τοξικό νέφος -μια οικολογική κρίση- που οδηγεί μια ολόκληρη αμερικανική περιοχή σε υστερία, έχει χαρακτηριστεί «Μεταμοντέρνος προφήτης».

Μια καυστική σάτιρα για τον καταναλωτισμό του '80

Έχοντας διαβάσει τον «Λευκό Θόρυβο» πολλά χρόνια πριν, παρακολούθησα με μεγάλο ενδιαφέρον και ανυπομονησία την πληθωρική ταινία στην οποία βασίζεται, και την απόλαυσα, αν και με κάποιες δεύτερες σκέψεις. Είναι ένα πραγματικά αστείο, ιδιοφυές -σχεδόν θεατρικό- σχόλιο πάνω στην υστερία που γεννά ο νευρωτικός φόβος του θανάτου, αλλά και μια καυστική ειρωνεία για το πώς ένας κενόδοξος καταναλωτισμός και η κουλτούρα του μαζικού shopping, όπως αυτή εκφράστηκε μέσα από την pop culture στα '80s, μπορεί να λειτουργήσει κατευναστικά, σχεδόν υπνωτικά, σκεπάζοντας σαν παυσίπονο την υπαρξιακή αγωνία, κάτω από τόνους branded συσκευασιών γάλακτος, απορρυπαντικών, ζυμαρικών και σνακ. Το σούπερ μάρκετ στο «Λευκό Θόρυβο» είναι τόπος εξαγνισμού, ψυχοθεραπείας, καταναλωτικής ευδαιμονίας που σκεπάζει την υπαρξιακή αγωνία του ατόμου που ζει στην Αμερική της δεκαετίας του '80.

Το ομότιτλο βραβευμένο φιλμ του Νόα Μπάουμπαχ είναι μια πιστή μεταφορά του βιβλίου του σπουδαίου Αμερικανού συγγραφέα, το οποίο κυκλοφόρησε το 1984 στην Αμερική και το 1991 στην Ελλάδα. Μπορεί όμως να συνομιλήσει με έναν θεατή που δεν είναι εξοικειωμένος με το λογοτεχνικό ύφος του ΝτεΛίλο χωρίς να τον κουράσει; Παρακολουθώντας την ταινία, αυτό το κομψοτέχνημα με την άψογα δοσμένη αμερικανική αισθητική του '80, υπήρξαν στιγμές που αναρωτήθηκα πραγματικά τι θα μου έλεγε αν δεν ήμουν φαν του ΝτεΛίλο ή αν πίστευα ότι θα δω μια δυστοπική ταινία στο Netflix για ένα τοξικό νέφος που διώχνει τους κατοίκους μιας πόλης από τα σπίτια τους και τους οδηγεί σε σκηνές ενός μαζικού καταφυγίου μακριά από το τρομακτικό, θανατηφόρο συμβάν;

Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή: Είναι απολύτως αληθές το κλισέ ότι μια ταινία που βασίζεται σε κάποιο βιβλίο είναι μονάχα η κορυφή του παγόβουνου, ενώ το μυθιστόρημα είναι όλος αυτός ο τεράστιος, βυθισμένος στον ωκεανό, όγκος του παγόβουνου που δεν βλέπουμε με την πρώτη ματιά. Μια ταινία μέσα σε δύο, δυόμιση ή τρεις ώρες το πολύ, πρέπει να χωρέσει ολόκληρο τον πολυεπίπεδο κόσμο ενός μυθιστορήματος, με όλη την αμφισημία του, με όλη την ειρωνεία του γραπτού λόγου που μπορεί να φωτίσει τις άπειρες διαφορετικές πτυχές ενός γεγονότος, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα τις άπειρες δυνατότητες ενός πολυσήμαντου, πολύπλοκου κόσμου.

Από τη γένεση του μυθιστορήματος και τη σημασία της ειρωνείας όπως την εισήγαγε ο Θερβάντες στον Δον Κιχώτη, ένα βιβλίο πάντα θα υπερτερεί έναντι όλων των άλλων μορφών τέχνης όχι ως προς την απεικόνιση του κόσμου, αλλά ως προς την βαθιά ερμηνεία του. Τα βιβλία εκ των πραγμάτων είναι η λεπίδα που σκίζει τη μονοσήμαντη μεμβράνη αυτού του κόσμου, για να αποδείξει ότι κάτω από την επιφάνεια υπάρχουν άπειρα στρώματα που δεν είναι αντιληπτά δια γυμνού οφθαλμού.

Το τοξικό νέφος και η δυσλειτουργική οικογένεια

Η ταινία «Λευκός Θόρυβος», όπως άλλωστε και το ομότιτλο μυθιστόρημα του ΝτεΛίλο, χρησιμοποιεί την εμφάνιση ενός τοξικού νέφους που σκεπάζει μια ολόκληρη περιοχή των ΗΠΑ, μετά τη σύγκρουση ενός βυτιοφόρου με εύφλεκτα υλικά με ένα τρένο που μεταφέρει τοξικά απόβλητα, όχι για να σκιαγραφήσει μια οικολογική δυστοπία, αλλά για να περιγράψει τον δυσλειτουργικό τρόπο με τον οποίο αντιδρά η οικογένεια ενός καθηγητή πανεπιστημίου.

Το τοξικό νέφος, η δυστοπία, λειτουργούν σαν φόντο για όσα έχει να πει ο ΝτεΛίλο για την καταναλωτική ριγκανική αμερικανική κοινωνία του '80. Η ταινία δικαίως λανσάρεται ως κωμωδία, γιατί περί αυτού πρόκειται: μια δυστοπική σάτιρα για την ψυχολογία του σύγχρονου ατόμου μπροστά στο φόβο του θανάτου. Οι ήρωες -ο πληθωρικός καθηγητής ναζιστικών σπουδών (Άνταμ Ντράιβερ) και η γυναίκα του η Μπαμπέτ (Γκρέτα Γκέργουιγκ)- βιώνουν το δικό τους προσωπικό δράμα μέσα στο χάος της οικολογικής κρίσης, όταν εκείνος ανακαλύπτει ότι η γυναίκα του έκανε περιστασιακό σεξ με έναν αλλόκοτο απατεώνα που πουλά πειραματικά χάπια τα οποία υπόσχονται ότι νικούν το φόβο του θανάτου.

Δέσμια του πανικού της ότι θα πεθάνει η Μπαμπέτ ανταλλάζει το σώμα της προκείμενου να εξασφαλίσει ένα κουτί με χάπια, όμως την ξεσκεπάζει η περιέργεια της μεγάλης κόρης της από έναν προηγούμενο γάμο. Οι ατάκες πέφτουν βροχή, άλλοτε καυστικές στο μοτίβο του ΝτεΛίλο και άλλοτε αστείες με ένα υποδόριο χιούμορ, αλλά στο τέλος ο θεατής μάλλον αγχώνεται καθώς ο σκηνοθέτης προσπαθεί να χωρέσει την ιδιοφυΐα ένα ολόκληρου βιβλίου σε ένα φιλμ. Το αποτέλεσμα είναι άνισο, ελαφρώς φλύαρο, αν και η κινηματογραφική μεταφορά στο σύνολό της παραμένει σπουδαία και απολαυστική.

Μια άνιση ταινία που δεν μπορεί να σταθεί αυτόνομα έξω από το λογοτεχνικό σύμπαν του ΝτεΛίλο Υποθέτω ότι τα στοιχεία αυτά, τα οποία ξεπερνώ γνωρίζοντας το πνεύμα του βιβλίου, υποσκάπτουν τη δυνατότητα της ταινίας να σταθεί αυτόνομα, αποκομμένη από το λογοτεχνικό έργο στο οποίο βασίζεται. Ο Νόα Μπάουμπαχ, έχω την εντύπωση, ότι μέσα σε ένα ράλι λογοτεχνικών εντυπώσεων χάνει ορισμένες στιγμές το δάσος, εστιάζοντας υπερβολικά πολύ στο δέντρο (του ΝτεΛίλο).

Πηγή: iefimerida