«Σχέδιο Μάρσαλ»: Η Ιστορία επάνω στη σκηνή

Εύλογο είναι το ερώτημα εάν στη διάρκεια ή στο τέλος της πρώτης παράστασης του «Σχεδίου Μάρσαλ», που έκανε πρεμιέρα την Τετάρτη στην Πειραιώς 260, υπήρξαν αντιδράσεις από τους θεατές. «Παραδόξως όχι», δήλωσε η σκηνοθέτις Νατάσα Τριανταφύλλη και καταλαβαίνει πως τη ρωτώ για ενδεχόμενες πολιτικές και όχι καλλιτεχνικές αντιρρήσεις ως προς το θέμα του θεατρικού έργου.

«Για εμάς αυτή η χρονική περίοδος διαθέτει έντονη την έννοια της αλλαγής», εξηγεί η κ. Τριανταφύλλη, αναφερόμενη στο ασυνήθιστο καλλιτεχνικό τόλμημά της. «Η εποχή εμπεριέχει μια δυναμική που κατά τη γνώμη μας μπορούσε να διαμορφωθεί σε θεατρικό έργο. Η δραματουργία στηρίχθηκε στην ιδέα της προοπτικής – την αναμονή, την προσδοκία, την ευόδωση των ελπίδων και την απογοήτευση. Είναι χαρακτηριστική μία φράση από το φινάλε: Ακόμα και αν δυο άνθρωποι κοιτάζουν στο ίδιο σημείο, ποτέ δεν θα δουν το ίδιο πράγμα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι δυο τους σπάνια θα βρεθούν στην ίδια θέση».

Με τον όρο «Σχέδιο Μάρσαλ» αναφερόμαστε στο θεμελιώδες συστατικό στοιχείο της μεταπολεμικής εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, που αφορούσε αφενός την ανάσχεση της κομμουνιστικής επιρροής μέσω της οικονομικής ανάπτυξης κάποιων χωρών και, αφετέρου, τη δημιουργία ενός κόσμου ανοικτού στη Δύση και στην αμερικανική πολιτική, πολιτισμική και οικονομική επιρροή. Το Σχέδιο Μάρσαλ λειτούργησε ως εργαλείο για την ανασυγκρότηση της Δυτικής Ευρώπης και της Τουρκίας. Στις χώρες όπου εφαρμόστηκε περιλαμβανόταν και η Ελλάδα λόγω του εμφυλίου πολέμου και της γειτνίασης με κράτη συνδεδεμένα με τη Σοβιετική Ενωση.

Στην περίφημη έκθεσή του για την Ελλάδα, το 1947, ο απεσταλμένος των ΗΠΑ στην Ελλάδα Πολ Πόρτερ έγραψε: «Εδώ δεν υφίσταται κράτος σύμφωνα με τα δυτικά πρότυπα. Αντ’ αυτού υπάρχει μια χαλαρή ιεραρχία ατομιστών πολιτικών, μερικοί από τους οποίους είναι χειρότεροι από άλλους, που είναι τόσο απασχολημένοι με τον προσωπικό τους αγώνα για εξουσία, ώστε δεν έχουν τον χρόνο να αναπτύξουν οικονομική πολιτική, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι είχαν την ικανότητα» (εφημ. «Ελευθερία»). Περιέγραψε μια χώρα βυθισμένη στην «απόγνωση, την απογοήτευση και την ανυπαρξία πίστης στο μέλλον».

H μεταμόρφωση όπως σχεδιάστηκε στο πλαίσιο του σχεδίου διήρκεσε τέσσερα χρόνια και άφησε πίσω –εκτός από υποδομές, γεωργικά και βιομηχανικά έργα– το αποτύπωμα του εκσυγχρονισμού, αλλά και δυσπιστία ως προς την ξένη βοήθεια και τα πραγματικά κίνητρά της.

«Η δραματουργία στηρίχθηκε στην ιδέα της προοπτικής, στην ευόδωση των ελπίδων και στην απογοήτευση», λέει η σκηνοθέτις Νατάσα Τριανταφύλλη.

Πολύμηνη έρευνα

Το κείμενο για την παράσταση υπήρξε αποτέλεσμα πολύμηνης έρευνας και ευρύτατης αναζήτησης ιστορικής, κοινωνιολογικής, επιστημονικής «αλλά και έντονα καλλιτεχνικής», διευκρινίζει η σκηνοθέτις. Ερωτήματα όπως το «πώς αξιοποιούνται οι αρχειακές πηγές στη σκηνική αναπαράσταση» ή «με ποιον τρόπο μπορεί κάποιος να προσεγγίσει στη σκηνή ιστορικά γεγονότα και δράσεις που καθόρισαν τη σύγχρονη πραγματικότητα», υπήρξαν βασικοί άξονες ενδιαφέροντος για την κ. Τριανταφύλλη, η οποία πλην του θεάτρου έχει σπουδάσει και κοινωνιολογία. Διεκδικώντας το υποκειμενικό βλέμμα του καλλιτέχνη, αλλά και με δημιουργική αγωνία για την εγκυρότητα των επιστημονικών πηγών, η ίδια και οι συνεργάτες της κατέληξαν στη μελέτη, σύνθεση και αξιοποίηση στοιχείων μέσα από μια πλούσια και πολυπρισματική βιβλιογραφία – αναφέρονται τουλάχιστον 20 τίτλοι ιστορικών μελετών ως μέρος του φακέλου εργασίας και η συνδρομή πολλών ιστορικών.

Ενας από αυτούς που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του κειμένου είναι και ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης Στάθης Καλύβας. «Με ενδιαφέρει το θέμα της αφήγησης της Ιστορίας, με ποιον τρόπο δηλαδή μπορούμε να μεταφέρουμε στο κοινό την αίσθηση ενός ιστορικού γεγονότος και την πολλαπλή φύση του», σχολιάζει. «Εν προκειμένω, καταλαβαίνουμε ότι οι στρατηγικοί στόχοι κάποιων κρατών και οι πρωτοβουλίες θέτουν σε κίνηση μια σειρά από γεγονότα που έχουν μια πολύ απρόσμενη έκβαση στην κοινωνία, μολονότι δεν το αντιλαμβανόμαστε όταν τα βιώνουμε».

Ο ιστορικός και υπεύθυνος των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη Τάσος Σακελλαρόπουλος, που βοήθησε στη συλλογή πληροφοριών και στην αναζήτηση πηγών, μιλάει για μια παράσταση που είναι βασισμένη στην ιστορική έρευνα και με μια «δημοκρατική» διάθεση σύνθεσης των επιμέρους πλευρών. «Στο έργο», μας λέει, «αναπτύσσεται η ιστορία του αστικού κόσμου της μεταπολεμικής Ελλάδας χωρίς να λοιδορείται κανείς από τους αντιπάλους».

Το «Σχέδιο Μάρσαλ» παρουσιάζεται στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών έως τις 10 Ιουνίου.

Πηγή: kathimerini.gr