Μια εικόνα, χίλιες λέξεις

Σε μία από τις ωραιότερες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής τέχνης, το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στο Φάληρο αποδίδει την πεμπτουσία του ελληνικού αγώνα για την ανεξαρτησία και την ελευθερία. Σε έναν λοφίσκο, οχυρωμένος πίσω από ένα χαμηλό τοιχείο, ο Καραϊσκάκης, ένας υποδειγματικός ηγέτης και ήδη θρύλος στην εποχή του, περικυκλωμένος από φιλέλληνες και οπλαρχηγούς, υποδεικνύει την Ακρόπολη στο βάθος και την τρομακτική σημασία της λόγω του παγκόσμιου συμβολισμού της.

Ο ηγέτης εικονίζεται σε φάση έκδοσης διαταγών σχετικών με την επικείμενη επίθεση εναντίον των δυνάμεων του Reshid Pasha (Κιουταχή), που πολιορκεί τον ιερό βράχο επί ένα εξάμηνο. Το μνημείο έχει σχεδόν μηδενική στρατηγική σημασία, αλλά η συναισθηματική και ηθική του αξία είναι ανεκτίμητη, δεδομένο που εκτιμά ο πολέμαρχος και αντιλαμβάνεται πλήρως την συναισθηματική φόρτιση που προκαλεί η ενδεχόμενοι κατάληψή του από τους Οθωμανούς.

Στο στρατόπεδο έχουν συγκεντρωθεί 10.000 ένοπλοι, ο μεγαλύτερος αριθμός που έχουν επιτύχει έως τότε να κινητοποιήσουν οι Έλληνες, δεδομένο που ανακλά τον μαγνητισμό που εμπέμπει η προσωπικότητα του αρχιστρατήγου Καραϊσκάκη στους επαναστάτες. Στο κέντρο της εικόνας, ένας βαρύτατα οπλισμένος ένοπλος σε ερέιπεια απευθύνεται σε γηραιό παλαίμαχο, ενώ ένας νεαρός κρατά μία μακριά πίπα.

Στην αριστερή πλευρά, ένας άλλος πολεμιστής αναπαύεται ακούγοντας ένας νεαρό που παίζει κάποιο έγχορδο όργανο και τραγουδά, ενώ στην δεξιά πλευρά, ένας ιερέας ευλογεί γονατισμένο πολεμιστη, μία μικρή ομάδα ψήνει ένα αρνί, ένας άλλος πολεμιστής οδηγεί δύο εξαίσια πολεμικά άλογα και μία άλλη ομάδα ζητοκραυγάζει. Η τοποθέτηση των ανθρώπων ανακλά τον τρόπο απεικόνισης μορφών (η μία δίπλα στην άλλη) της αρχαϊκής ελληνικής ζωγραφικής σε αγγεία, όπως και την γραμμική τακτοποίηση της αφήγησης στα ομηρικά έπη, που αποτελούν αφετηρία της λαϊκής ποίησης.

Στο άκρο αριστερά ο μεγάλος φιλελληνας και εξαιρετικός ζωγράφος Karl Krazeisen, μέλος της στρατιωτικής αποστολής της Βαβαρίας, που ενισχύει τους Έλληνες με εντολή του Βαβαρού μονάρχη Λουδοβίκου, έχει καταφθάσει στο Φάληρο για να υποστηρίξει τον αγώνα κατάληψης της Αττικής και συνομιλεί με νεαρό ένοπλο, δείχνοντας έναν παρακείμενο τύμβο. Νεαροί πολεμιστές διασκεδάζουν στο βάθος και ελληνικές μονάδες έχουν αναπτυχθεί στο πεδίο έτοιμες να εμπλακούν και η ετοιμότητα του πυροβολικού, επάνω δεξιά, επισημαίνει την σημασία της αποφασιστικής στιγμής, που στεφανώνεται με τα ελληνικά χρώματα.

Στην περίπλοκη εικόνα συμπεριλαμβάνονται εκτός από τον αρχιστράτηγο, οι Μακρυγιάννης, Κίτσος Τζαβέλλας, Νοταράς, Γρίβας, Καλλέργης, Χατζημιχάλης, Βέικος και Χρυσοβέργης. Επίσης γνωστοί και εξέχοντες φιλέλληνες, όπως ο Karl Wilhelm Freiherr von Heideck, επικεφαλής της βαβαρικής αποστολής, που παρατηρεί με κιάλη την Ακρόπολη, οι συμπατριώτες του Schilcher, Schnitzlein, Hügler και Krazeisen, όπως και Βρεταννός αξιωματικός του στρατού Thomas Gordon και ο επίσης Βρεταννός αξιωματικός του ναυτικού Frank Abney Hastings. Τα ονόματά τους εμφανίζονται στην κάτω πλευρά της εικόνας, ανακλώντας την ενοποίηση της εικόνας με τα σύμβολα της γραφής σύμφωνα με την αρχαία παράδοση.

Ο πίνακας ίσως είναι εμπνευσμένος από αντίστοιχο του Karl Wilhelm Freiherr von Heideck (Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe), ενώ οι προσωπογραφίες του Καραϊσκάκη και του Μακρυγιάννη ακολουθούν τις ανάλογες του Krazeisen. Σε αδρές γραμμές η απεικόνιση αντιστοιχίζαται με ανάλογο πίνακα του Θεοδώρου Βρυζάκη και θέμα το στρατόπεδο του Καραϊσκάκη στο Φάληρο, φιλοτεχνημένον το 1855 (Εθνική Πινακοθήκη, Μουσείο Α. Σούτσου. Το πιθανότερο πάντως είναι να εμπνέεται ο καλλιτέχνης από ένα λαϊκό χαρακτικό της εποχής που κυκλοφορεί σε μορφή ασπρόμαυρης λιθογραφίας από τους Γάλλους τυπογράφους Lemercier και επίσης συμπεριλαμβάνει τα ονόματα των ηρώων που απεικονίζονται.