Έκθεση για την Αφρική στο Μουσείο Μπενάκη

Η έκθεση «Η Αφρική ανάμεσά μας*», που εγκαινιάζεται σήμερα (12/2) στο Μουσείο Μπενάκη / Πειραιώς 138, θα διαρκέσει από την Πέμπτη 13 Φεβρουαρίου έως την Κυριακή 25 Μαΐου 2025. Αποτελεί μέρος της Πράξης «Οι Συλλογές του Μουσείου Μπενάκη και η Σύγχρονη Δημιουργία» που έχει ενταχθεί στο Πρόγραμμα «ΑΤΤΙΚΗ» του ΕΣΠΑ 2021-2027 και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Μια πρόσφατη δωρεά στο Μουσείο Μπενάκη, με αντικείμενα προερχόμενα κυρίως από τη Νιγηρία, το Καμερούν και την Κένυα, υπήρξε η αφετηρία για τη συλλογή ιστοριών ανθρώπων με καταγωγή από χώρες της Αφρικής που γεννήθηκαν ή ζουν στην Ελλάδα. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια έκθεση συμμετοχική, η οποία φέρνει σε πρώτο πλάνο την αφροδιασπορική κοινότητα της Ελλάδας. Είναι σχεδιασμένη από, για και μαζί με πάνω από τριάντα μέλη της κοινότητας και πραγματοποιείται σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Κέντρο Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA.

«Η Αφρική ανάμεσά μας*» είναι μια αμφίδρομη και ανθρωποκεντρική έκθεση, με δύο αναγνώσεις: ανάλογα με τη διαδρομή που θα επιλέξει ο επισκέπτης, μπορεί να τη «διαβάσει» από τους ανθρώπους προς τα αντικείμενα ή από τα αντικείμενα προς τους ανθρώπους. Παρά την πληθώρα των αντικειμένων που παρουσιάζονται, όλα προερχόμενα από τη Συλλογή John Phillipson, «Η Αφρική ανάμεσά μας*» δεν είναι μια έκθεση αφρικανικής τέχνης. Χρησιμοποιεί τα αντικείμενα ως μεσάζοντες για να ακούσουμε ιστορίες ανθρώπων.

Το σύνολο των αντικειμένων και των μαρτυριών που αποτελούν τον πυρήνα της έκθεσης πλαισιώνεται από 30 και πλέον δράσεις, εκδηλώσεις, περφόρμανς, ξεναγήσεις, μουσικές παραστάσεις, εργαστήρια και συζητήσεις, αλλά και από μια «αναδυόμενη» (pop-up) έκθεση καλλιτεχνών αφρικανικής καταγωγής που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» απευθύνεται σε κάθε επισκέπτη με διάθεση να «γνωρίσει» από κοντά τα έργα και, μέσω αυτών, πολιτισμικά και ιστορικά στοιχεία για την Αφρική -ψήγματα γνώσης σε σχέση με το μέγεθος και τον πλούτο της ηπείρου. Εξίσου όμως, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει από κοντά ανθρώπους αφρικανικής κουλτούρας που γεννήθηκαν ή/και ζουν στην Ελλάδα. Ειδικότερα, η έκθεση παρουσιάζει τον πλούτο της αφρικανικής, ελληνο-αφρικανικής και παν-αφρικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από μουσειακά και αρχειακά τεκμήρια, ηχητικό και οπτικό υλικό, αλλά και προσωπικά αντικείμενα, καθώς και μέσα από τις αφηγήσεις που τα συνοδεύουν. Υποστηρίζει την καθολική αλήθεια ότι τα αντικείμενα μπορούν να αφηγηθούν ιστορίες που μας ενδυναμώνουν και βοηθούν να χτίσουμε ισχυρές κοινότητες.

Η Σοφία Χανδακά, επιμελήτρια Συλλογών των Πολιτισμών του Κόσμου στο Μουσείο Μπενάκη, και ο Μιχάλης Αφολαγιάν, ιδρυτής του Πολιτιστικού Κέντρου Αφρικανικής Τέχνης και Πολιτισμών ANASA, συνεργάστηκαν συστηματικά με 10 ακόμα μέλη της κοινότητας για την παραγωγή της έκθεσης, ενώ τουλάχιστον 50 ακόμα σύγχρονοι δημιουργοί αφρικανικής καταγωγής θα συμμετάσχουν στις προγραμματισμένες εκδηλώσεις. H πολυδιάστατη έκθεση «Η Αφρική ανάμεσά μας*» επιχειρεί να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ανάδειξης της πολιτιστικής ταυτότητας των ανθρώπων αφρικανικής καταγωγής, οι οποίοι, όπως πολλοί Έλληνες με μεταναστευτική καταγωγή, παραμένουν συχνά εκτός του ενδιαφέροντος των ελληνικών μουσείων και της κοινωνίας γενικότερα.

Όπως συμπληρώνουν οι διοργανωτές, πρόκειται για ένα επιμελητικό εγχείρημα συν-σχεδιασμού της έκθεσης και συν-δημιουργίας νέας γνώσης που ξεπερνά την αυθεντία του επιμελητή και επιδρά ως εργαλείο εκδημοκρατισμού. Για πρώτη φορά πραγματοποιείται στην Ελλάδα μια έκθεση με τόσο καινοτόμο σύλληψη και υλοποίηση προγράμματος. «Η Αφρική ανάμεσά μας*» αποτελεί την κατάληξη του ερευνητικού έργου ενεργής συμμετοχής κοινοτήτων με τίτλο «Αφρικανισμοί», μια πρωτοβουλία του Τμήματος «Πολιτισμοί του Κόσμου» του Μουσείου Μπενάκη που ξεκίνησε το 2021.

Ύστερα από πρόσκληση της επιμελήτριας του Τμήματος, το ANASA ανέλαβε την «πολιτιστική διαμεσολάβηση» προκειμένου να προσκληθούν μέλη της κοινότητας ώστε να συμβάλουν ενεργά στην δημιουργία νεόυ περιεχομένου. Καταρχάς δημιουργήθηκε μια Συμβουλευτική Επιτροπή από ενεργά μέλη των αφρικανικών κοινοτήτων πρώτης και δεύτερης γενιάς της Αθήνας, με την οποία πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις για τα αντικείμενα της συλλογής, την ιστορία τους και τις αναμνήσεις που προκαλούν στους ανθρώπους. Οι ίδιοι άνθρωποι είναι οι παρουσιαστές των αντικειμένων μέσα στην έκθεση. Επιπλέον, δώδεκα αφηγητές αφρικανικής καταγωγής που ζουν ή γεννήθηκαν στην Ελλάδα, και τέσσερεις Έλληνες που ζουν ή έζησαν σε αφρικανικές χώρες, αφηγούνται τις ιστορίες τους και παρουσιάζονται στην έκθεση. Στους χώρους της, γεφυρώνονται πολιτιστικές αφηγήσεις και ταυτότητες και τίθενται σημαντικά θέματα σχετικά με την ελληνικότητα, τη μαυρότητα, την πολιτειότητα, την ιθαγένεια, τη δικαιοσύνη, την εκπροσώπηση, τον ρατσισμό και τις διακρίσεις, ενώ προβάλλεται παράλληλα ο πολυπολιτισμικός χαρακτήρας της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.