Η τέχνη... τέχνας κατεργάζεται

Η επινοητικότητα του ανθρώπου είναι αστείρευτη, ειδικά όταν πρόκειται για δημιουργούς που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους στην υπηρεσία της μεγάλης τέχνης. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Κάποια από αυτά είναι αξιοθαύμαστα.

Ο Εντγκάρ Ντεγκά είναι ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες στο μεταίχμιο της νέας εποχής που οδήγησε στη μοντέρνα τέχνη. Λάτρης της «τεχνητής ζωής» έπληττε αφρόρητα με τα αθώα τοπία των συγχρόνων του. Αισθανόταν την ανάγκη να απεικονίσει την αλήθεια μιας καθημερινότητας που οι ιμπρεσιονιστές της εποχής του αγνοούσαν. Οι ανέμελες χορεύτριες του μπαλέτου αλλά και οι αποκαμωμένες πλύστρες του τόνιζαν με τον πιο εμφατικό τρόπο τις κοινωνικές αντιφάσεις. Η ζωγραφική του είχε ένα σχολιαστικό και ελαφρώς καταγγελτικό τόνο που δεν άφηνε ασυγκίνητους τους φιλότεχνους.

Όταν τα προβλήματα της όρασής του, τα οποία σημειωτέον, άρχισαν από σχετικά νεαρή ηλικία, έγιναν ανυπέρβλητα, ο Ντεγκά στράφηκε προς τη γλυπτική και τα παστέλ που δεν απαιτούσαν οξεία όραση. Γλυπτά του όπως η Χορεύτρια που κοιτάζει τη σόλα του δεξιού παπουτσιού της, αποπνέουν μια άρτια, τρισδιάστατη απόδοση της πραγματικότητας, που είναι δύσκολο να εκτιμηθεί από μια και μόνο οπτική γωνία. Πρόκειται για έργα που άνοιξαν τον δρόμο για τη μοντέρνα γλυπτική και ίσως να μην είχαν δει το φως της μέρας, αν ο δημιουργός του δεν είχε πρόβλημα με τα μάτια του. Το 1908 η όρασή του χειροτέρεψε τόσο ώστε σταμάτησε οριστικά να ασχολείται με την τέχνη.Του έκαναν έξωση από το σπίτι του, και παρά το γεγονός ότι βρέθηκε καινούργιο στούντιο, αυτός συνέχισε να τριγυρνά στους δρόμους του Παρισιού. Τέσσερα χρόνια μετά, το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης αγόρασε το έργο του «Μπαλλαρίνες» με ποσό αστρονομικό για την εποχή, και μάλιστα για ιμπρεσιονιστικό πίνακα.

Χαρακτηριστική και η περίπτωση του Ανρί Ματίς. Στον πόλεμο ο μετρ της σύγχρονης τέχνης εγκαθίσταται στο Παρίσι στο μπουλβάρ Μονπαρνάς. Στο διαμέρισμά του οι τοίχοι ήταν επενδεδυμένοι με άβαφη ταπετσαρία, σε μια προσπάθεια να καλυφθεί ένας λεκές. Φαίνεται πως ο λεκές αυτός ενοχλούσε τον γάλλο ζωγράφο που εκείνη την εποχή ασχολιόταν εντατικά με την τέχνη της χαρτοκοπτικής.

Ο Ματίς έπιασε και κόλλησε τη φιγούρα ενός πουλιού πάνω στον λεκέ. Η ιδέα αυτής της φιγούρας τον συνεπήρε τόσο ώστε γρήγορα πλήθυναν πάνω στον τοίχο οι φιγούρες που προέρχονταν από όσα είχε αντικρύσει στην Αϊτή, ανασυνθέτοντας έτσι τον πολυνησιακό κόσμο και την αίσθηση της λιμνοθάλασσας. Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργήσει μια σύνθεση από χάρτινες φιγούρες στον πρώτο τοίχο του σπιτιού ως ένα αυτόνομο έργο που θα το ονομάσει Océanie, la mer (Ωκεανία, η θάλασσα). Θα ακολουθήσει ένας δεύτερος τοίχος με την ίδια λογική, με τίτλο Océanie, le ciel (Ωκεανία, ο ουρανός). Σημειωτέο ότι όλες οι φιγούρες είναι λευκές καθώς βρισκόμαστε στο τέλος του πολέμου και τα χρωματιστά χαρτιά σπανίζουν.