Το πρόβλημα της ηθικής στη λογοτεχνία

Υπήρχε πάντα ένα ερώτημα που βασάνιζε τόσο τους λογοτέχνες όσο και την ίδια τη λογοτεχνία για αιώνες. Αν δηλαδή η λογοτεχνία διέπεται από την ηθική. Η καταφατική απάντηση στο ζήτημα αυτό κράτησε τη λογοτεχνία δέσμια σε ένα επίπεδο αισθητικής μετριότητας που ακόμα και σήμερα δείχνουμε απρόθυμοι να κατανοήσουμε.

Η ηθική όπως την συλλαμβάνουμε σε γεωγραφικό, πολιτισμικό και θεολογικό επίπεδο, φυσικά και δεν έχει καμία θέση στη λογοτεχνία. Αποτελεί δείγμα ασυγχώρητης αφέλειας να γράφουμε, να διαβάζουμε και να αξιολογούμε τα λογοτεχνικά έργα με βάση μια προκαθορισμένη moralite. Στην περίπτωση αυτή εφαρμόζουμε, και δεν το ξέρουμε, τη λογική του Προκρούστη. Η κοινωνική ηθική, την οποία συνήθως εμπιστευόμαστε περισσότερο από όσο θα έπρεπε, είναι ένα σύνολο από κοινοτοπίες και παρανοήσεις, που στα λογοτεχνικά κείμενα ευθύνονται για τις μεγαλύτερες αφέλειες.

Οι συγγραφείς μπαίνουν συχνά στον πειρασμό να απευθυνθούν στη στοιχειώδη ηθική των αναγνωστών τους και βραχυπρόθεσμα επιβραβεύονται. Ωστόσο ο χρόνος στο πέρασμά του αποδεικνύει ότι το πιο σαθρό σανίδι για να πατήσει κανείς είναι η κοινωνική ηθική, στο βαθμό που η λογοτεχνία δεν είναι ένα πεδίο μάχης ιδεών και ηθών. Η διαμερισματοποίηση του καλού και του κακού οδηγεί σε λογοτεχνικές τραγωδίες και οι συγγραφείς που οργιάζουν σε επίπεδο ηθικής δείχνοντας με το δάχτυλο τους κακούς αυτούς του κόσμου, τσαλαβουτούν στο βούρκο της απλοϊκότητας και της χαμηλής αισθητικής χωρίς να το καταλαβαίνουν.

Σήμερα, όπως και σε κάθε άλλη εποχή, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη λογοτεχνία, παραμένει η ηθικολογία. Οι πολυπρισματικοί ήρωες του Μπαλζάκ, οι αντιήρωες του Ντοστογιέφσκι, η εμπειριομανία του Προυστ και ο τολμηρός μοντερνισμός σηματοδοτούν την απουσία κάθε προκατασκευασμένης ηθικής και μας δείχνουν τον δρόμο. Αν η λογοτεχνία είναι μια απόδειξη πως η πραγματικότητα δεν αρκεί, τότε γιατί να εμπιστευόμαστε τα ηθικά στερεότυπα που παράγει η τελευταία; Την απάντηση την δίνει πάντα η καλή λογοτεχνία.