Braille: Εικαστική έκθεση για την οπτική αναπηρία στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Το περιεχόμενο των συνεντεύξεων αφορά στον τρόπο με τον οποίο τα τρία αυτά άτομα αντιλαμβάνονται τα χρώματα. Το πρώτο άτομο είναι μια γυναίκα 53 ετών με μειωμένη όραση, το δεύτερο ένας νέος άνδρας 25 ετών που αναγνωρίζει μόνο τονικά το φως και τη σκιά, ενώ το τρίτο άτομο είναι έφηβος 15 ετών και είναι εκ γενετής τυφλός, συνεπώς δεν είδε ποτέ του τα χρώματα. Οι απαντήσεις των ανθρώπων ποικίλλουν, αφού άλλο άτομο θυμάται πως έβλεπε, άλλο πως βλέπει, και άλλο μιλάει για το πως φαντάζεται τα χρώματα.

Ο λόγος των ανθρώπων απομαγνητοφωνήθηκε και τα κείμενα που προέκυψαν κωδικοποιήθηκαν στο σύστημα braille. Έτσι προέκυψαν 12 πινακίδες αλουμινίου, διάστασης 52 x 52 cm έκαστη, όπου η κάθε μία συγκεντρώνει τις απαντήσεις αυτών των τριών ατόμων για ένα χρώμα. Στην ουσία, μέλημα του καλλιτέχνη ήταν να δημιουργηθούν επίτοιχα έργα που να αναφέρονται στο χρώμα, και το περιεχόμενό τους να αποτελείται από κείμενα γραμμένα στον κώδικα braille, ώστε να μην διαβάζονται από κανέναν άλλον παρά μόνο από γνώστες του ομώνυμου κώδικα. Με αυτόν τον τρόπο κατορθώνεται να χρησιμοποιείται συμβολικά το σύστημα αυτό, και να προκαλεί αμηχανία στους βλέποντες όταν το αντικρίζουν. Μέσα από την άβολη θέση που έρχονται, μπορούν να αντιληφθούν ένα πλήθος ζητημάτων που εγείρονται για τα άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας.

Το πρώτο ζήτημα που προκύπτει μέσα από το έργο αυτό, έχει να κάνει με το πως νιώθουν συμπολίτες μας με μειωμένη όραση ή τυφλοί όταν επισκέπτονται έναν εκθεσιακό χώρο, μια γκαλερί ή ένα μουσείο και έχουν πάντα την ανάγκη ενός συγγενή, ενός φίλου, ή ενός ξεναγού ώστε να λειτουργήσει το άτομο αυτό ως ενδιάμεσος, και να τους επικοινωνήσει το περιεχόμενο, τη μορφή, το σχέδιο και κυρίως το χρώμα ενός επίτοιχου ζωγραφικού έργου.

Σε ορισμένες περιπτώσεις γλυπτικών έργων κάτι τέτοιο δε συμβαίνει, αφού ενίοτε υπάρχουν ειδικά προπλάσματα γνωστών έργων που επιτρέπεται να τα αγγίξουν άτομα με μειωμένη όραση, και χάρη στην υψηλή τεχνολογία που εξασφαλίζει ακριβή αντίγραφα πια, να έρθουν σε επαφή άμεσα με το έργο τέχνης και να αντιληφθούν την πλήρη πλαστικότητα ενός γλυπτού. Δεν είναι τυχαίο εξάλλου ότι πολλά άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας ασχολούνται με την κεραμική και με επιτυχία μάλιστα.

Αντίθετα, στα ζωγραφικά έργα τέχνης και ειδικά σε ό,τι έχει να κάνει με το χρώμα, τα άτομα με οπτικές αναπηρίες δεν έρχονται ποτέ σε επαφή με το ίδιο το έργο. Επίσης, ελάχιστες είναι οι περιπτώσεις που υπάρχει η κατάλληλη τεχνολογία δίπλα από ένα ζωγραφικό έργο, ώστε να αποδίδεται έστω ηχητικά το περιεχόμενο της καλλιτεχνικής δημιουργίας, ενώ ακόμα πιο σπάνιες είναι οι περιπτώσεις που συνοδεύονται τα εικαστικά έργα από κείμενο γραμμένο στον κώδικα braille. Και στο σημείο αυτό αξίζει να επισημανθεί ότι οι συνοδευτικές ταμπέλες braille, όταν υπάρχουν, περιγράφουν συνήθως το όνομα του καλλιτέχνη, την τεχνική ή τη χρονολογία, επομένως και πάλι ένα άτομο με μειωμένη όραση δεν έρχεται σε απευθείας διάλογο με το εικαστικό δημιούργημα. Έτσι, πάντα το περιεχόμενο των επίτοιχων ζωγραφικών έργων μεταφέρεται από έναν τρίτο, που λειτουργεί ως αφηγητής, με αμφίβολες γνώσεις ενίοτε, για να μπορέσει να περιγράψει. Ένα επιπλέον θέμα που προκύπτει, πολύ βασικό, είναι η προσβασιμότητα στους εκθεσιακούς χώρους. Το έργο "braille" ουσιαστικά δίνει έμφαση στην όδευση τυφλών, χάρη στην οποία ενεργοποιείται το δάπεδο και έτσι το έργο λαμβάνει τη μορφή λειτουργικού installation, εξασφαλίζοντας παράλληλα ροή για ανάγνωση των επίτοιχων εκθεμάτων από αλουμίνιο. Ακόμα και σε σύγχρονους φορείς βλέπουμε την έλλειψη αυτής της διαγράμμισης στους εκθεσιακούς χώρους και την απουσία σήμανσης μπροστά από ένα έκθεμα, οπότε εν τέλει δεν εξυπηρετούνται τα άτομα με οπτικές αναπηρίες μόνα τους, και συνεπώς δεν επιτυγχάνεται ουσιωδώς η έννοια της συμπερίληψης.

Braille: Εικαστική έκθεση για την οπτική αναπηρία στο Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης
Με το συγκεκριμένο εικαστικό έργο, τα άτομα με μειωμένη όραση και τα εκ γενετής τυφλά, που γνωρίζουν το σύστημα γραφής και ανάγνωσης braille, έχουν για πρώτη φορά τη δυνατότητα να λάβουν τον πρωταγωνιστικό ρόλο και να περιηγηθούν χάρη στη διαγράμμιση της όδευσης τυφλών που βρίσκεται τοποθετημένη στο δάπεδο -ακόμα και χωρίς συνοδό- απλά με το λευκό μπαστούνι, να σταθούν στις κατάλληλες ενδείξεις και μέσω της αφής να διαβάσουν τις επιγραφές και να αναμεταδώσουν στους βλέποντες τις απόψεις για το χρώμα των τριών ξεχωριστών ατόμων. Για το λόγο αυτό, είναι ένα έργο που όσο λειτουργεί για τα άτομα με ζητήματα οπτικής αναπηρίας, άλλο τόσο λειτουργεί και για τους βλέποντες, απλά τους τοποθετεί σε μια διαφορετική θέση από αυτήν που έχουν συνηθίσει. Γίνεται, θα έλεγε κανείς, μια ανατροπή στην έννοια της θέασης, αφού οι πίνακες, με την κλασσική μορφή που τους γνωρίζουμε, αντικαθίστανται από πίνακες κειμένων braille, και πλέον όσοι έχουν όραση χρειάζονται τα άτομα που γνωρίζουν τον κώδικα για να διαβάσουν και να τους εξηγήσουν το περιεχόμενο της γραφής, αποκαλύπτοντάς τους ποια πινακίδα αντιστοιχεί σε ποιο χρώμα, τη στιγμή που οι βλέποντες βρίσκονται μαζί τους, σε ένα πολύχρωμο κατά τα άλλα δωμάτιο, αλλά δε το γνωρίζουν.

Μέσα από το installation "braille" η έννοια της ενσυναίσθησης λαμβάνει ξεκάθαρη μορφή και μας καλεί να νιώσουμε άτομα που είναι τόσο δίπλα μας, αλλά δεν είχαμε τον χρόνο ή την ευκαιρία να τα αντιληφθούμε μόνοι μας. Τα έργα, φυσικά, είναι επιτρεπτό να τα αγγίξουν όλοι ανεξαιρέτως, και να διαπιστώσουν οι βλέποντες ότι παρόλο που ενεργοποιούν δύο αισθήσεις -την όραση και την αφή-, τα άτομα με οπτικές αναπηρίες ενεργοποιούν μόνο μία αίσθηση -την αφή- και καταλαβαίνουν τα πάντα. Ωστόσο επειδή πάνω στους πίνακες παρουσιάζεται αυτούσιος ο λόγος των συνεντευξιαζόμενων και έχει πολύ ενδιαφέρον η άποψή τους για το πως αντιλαμβάνονται τα χρώματα, ο καλλιτέχνης έχει εξασφαλίσει να υπάρξει η πλήρης απομαγνητοφώνηση του περιεχομένου των πινάκων σε έντυπη μορφή αλλά και σε μορφή Qrcode, ώστε όποιος έχει την ευαισθησία και αφιερώσει χρόνο μετά την περιήγησή του, να μπορεί να αντιληφθεί το βαθύτερο νόημα των έργων σα να ανακαλύπτει μια δεύτερη εικαστική έκθεση όταν φύγει από τον χώρο.

Το σύνολο των πινακίδων braille έχει φροντίσει ο δημιουργός να υπάρχει και με τη μορφή βιβλίου στο χώρο, προς εξυπηρέτηση ατόμων ΑμεΑ που μπορεί να είναι και τυφλά, ή ακόμα και για παιδιά, τα οποία μπορεί να μη διευκολύνονται από το ύψος τοποθέτησης των πινακίδων. Τέλος, έχει προνοήσει για άτομα τυφλά που δε γνωρίζουν τον κώδικα, να υπάρχει η αφήγηση σε ηχητική μορφή, και ακόμα, εφόσον ο κώδικας στους πίνακες είναι η ελληνική γραφή braille, έχει φροντίσει να υπάρχει αντίστοιχη απομαγνητοφώνηση και στην αγγλική γλώσσα.

Το εικαστικό έργο "braille" έλαβε το 1ο Βραβείο "Mataroa" στο πλαίσιο της 6ης Art Thessaloniki τον Νοέμβριο του 2022 και αναμένεται να εκτεθεί στο MOMus – Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, ενώ παρουσιάστηκε με μεγάλη επιτυχία για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 2022 στο Κέντρο Τεχνών του Ο.Π.Α.Ν.Δ.Α. σε συνδιοργάνωση της Εθνικής Ομοσπονδίας Τυφλών και του Δήμου Αθηναίων. Το παρόν στα εγκαίνια έδωσαν ο Δήμαρχος κύριος Κωσταντίνος Μπακογιάννης, η Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Κοινωνίας των Πολιτών κυρία Αικατερίνη Γκαγκάκη, ο Υφυπουργός Πολιτισμού κύριος Νικόλαος Γιατρομανωλάκης, όπως επίσης και ο Αντιπεριφερειάρχης Ανάπτυξης κύριος Γεώργιος Βλάχος.

Αυτή τη στιγμή παρουσιάζεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Φλώρινας και το παρόν στη τελετή των εγκαινίων έδωσε ο Γενικός Πρόξενος Μοναστηρίου κύριος Αλέξανδρος Βιδούρης, ο Αντιπεριφερειάρχης Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας κύριος Σωτήριος Βόσδου, ο Δήμαρχος Φλώρινας κύριος Βασίλειος Γιαννάκης, η Αντιδήμαρχος Κοινωνικής Προστασίας, Παιδείας – Πολιτισμού και Τουρισμού κυρία Σοφία Φουδούλη – Τζώτζη, η Διευθύντρια του Αρχαιολογικού Μουσείου Φλώρινας κυρία Χριστίνα Ζιώτα καθώς και η Πρόεδρος του Συλλόγου Τυφλών – Ατόμων με προβλήματα όρασης Δυτικής Μακεδονίας κυρία Ειρήνη Χρηστάκη. Μέσα από αυτή την παρουσίαση που θα κρατήσει συνολικά δύο μήνες, πολλά σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης του Δήμου Φλώρινας, αλλά και της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας έχουν ήδη επισκεφθεί την έκθεση, ενώ τα υπόλοιπα θα έχουν την ευκαιρία κατά το προσεχές διάστημα να περιηγηθούν στον εκθεσιακό χώρο του μουσείου. Η διάδραση και η βιωματική εμπειρία των παιδιών με τον κώδικα braille υπήρξε έντονη και εποικοδομητική.

Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 18.00 - 22.00

Είσοδος Ελεύθερη

Εγκαίνια της Έκθεσης 13 Μαΐου

Πειραιώς 206 Ταύρος.

Διάρκεια Έκθεσης: 13 - 28 Μαΐου

Μέρες & Ώρες Λειτουργίας: Καθημερινά 18.00 - 22.00

Είσοδος Ελεύθερη