Ροή ενέργειας

Το ανθρώπινο σώμα αποσπά ενέργεια από τις τροφές και τη διαθέτει έτσι ώστε να εκτελέσει φυσική δραστηριότητα, πέψη, λειτουργία αδένων που εκκρίνουν ορμόνες, νευρομυϊκή λειτουργία και άλλες ζωτικές λειτουργίες. Το τεράστιο ποσό της χημικής ενέργειας, το οποίο βρίσκεται αποθηκευμένο στη δομή της τροφής μετατρέπεται, αφενός σε μηχανικό έργο από το μυοσκελετικό σύστημα, αφετέρου σε θερμότητα.

Μεταβολισμός είναι η μετατροπή της χημικής (δυναμικής) ενέργειας των τροφών σε κινητική ενέργεια των μυών. Δυναμική είναι η ενέργεια η οποία εμπεριέχεται σε μια μπαταρία ή σε μια ουσία (τροφή) και απελευθερώνεται μέσω του μεταβολισμού. Η μεταφορά ενέργειας με αυτόν τον τρόπο παρέχει την απαιτούμενη ενέργεια, για να εκτελεστεί το βιοχημικό έργο της βιοσύνθεσης (αναβολισμός). Για παράδειγμα, ο οργανισμός συνθέτει χοληστερίνη, ένζυμα, ορμόνες από απλούστερες δομικές μονάδες που περιέχουν άνθρακα, υδρογόνο, οξυγόνο και άζωτο. Επομένως το σώμα δεν παράγει αλλά μετατρέπει την ενέργεια από τη μία κατάσταση στην άλλη. Μέσω του μεταβολισμού γίνεται η ανάπτυξη του σώματος και η επούλωση των τραυμάτων. Ο αναβολισμός κατευθύνεται από αναβολικές ορμόνες, αυξητική ορμόνη, τεστοστερόνη, ινσουλίνη, οιστρογόνα και αυξητικούς παράγοντες. Η ενέργεια που χρειάζεται το σώμα για να οικοδομήσει νέο ιστό, να δημιουργήσει δηλαδή από ακατέργαστα μόρια πιο πολύπλοκα προσφέρεται από τον καταβολισμό.

Καταβολισμός είναι η διάσπαση των θρεπτικών ουσιών σε μια μορφή ενέργειας, η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τον οργανισμό, δηλαδή το ATP. Οι τροφές για να χρησιμοποιηθούν διασπώνται σε μικρότερα μόρια τα οποία οξειδώνονται και αποδίδουν ενέργεια που χρησιμεύει για τις αναβολικές διαδικασίες, για τη σύνθεση δηλαδή μεγαλύτερων μορίων. Ο καταβολισμός πυροδοτείται ενόψει καταστάσεων ανατροπής της σταθερότητας του οργανισμού, όπως σε άσκηση ή σε περιπτώσεις κινδύνου, οπότε το σώμα τίθεται σε κατάσταση συναγερμού για άμεση παροχή ενέργειας.

Καθημερινά, ανάλογα με τη φυσική δραστηριότητα, αυτή η ροή ενέργειας αυξομειώνεται, γι’ αυτό και οι δρομείς έχουν έναν ρωμαλέο μεταβολισμό, αυξημένη δηλαδή ταχύτητα μετατροπής της τροφής σε ενέργεια. Ανάλογα με την άσκηση μπορούμε να κατευθύνουμε τον μεταβολισμό μας περισσότερο προς την αναβολική ή την καταβολική φάση. Η άσκηση με βάρη και αντιστάσεις διεγείρει την αναβολική φάση, οπότε συντίθενται πρωτεΐνες, ενώ το τρέξιμο είναι καταβολική άσκηση διότι απαιτεί παροχή ενέργειας, μέσω της διάσπασης πρωτεϊνών, υδατανθράκων και λιπών.

Συνοπτικά, η μεταβολική ενέργεια μετατρέπεται σε βιολογικό έργο το οποίο είναι τριών τύπων:

- Μηχανικό έργο το οποίο εκδηλώνεται με μυϊκή συστολή.

- Χημικό έργο το οποίο διατίθεται για τη σύνθεση των μορίων.

- Μεταφορικό έργο για τη μεταφορά και συγκέντρωση ποικίλων ουσιών στο ενδοκυττάριο και εξωκυττάριο περιβάλλον.

Πολλά νοσήματα, ιδιαίτερα ο σακχαρώδης διαβήτης, οι νόσοι του θυρεοειδούς, μυασθένειες, κ.ά. προκαλούν διαταραχές του μεταβολισμού. Η φυσική άσκηση είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη, διότι δίνει μια ώθηση στον μεταβολισμό και προκαλεί ωφέλιμες προσαρμογές για την υγεία. Τα μυϊκά κύτταρα γίνονται περισσότερο ευαίσθητα στη δράση της ινσουλίνης, οπότε βελτιώνεται η χρησιμοποίηση της γλυκόζης σε άτομα τα οποία πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη. Επίσης η άσκηση διεγείρει τα μυϊκά κύτταρα να παράγουν ουσίες με δράση ορμονών που ρυθμίζουν μια ποικιλία από μεταβολικές διαδικασίες στον λιπώδη ιστό, το ήπαρ, τον εγκέφαλο και το ανοσολογικό σύστημα.

Ο καταβολισμός και ο αναβολισμός συμβαίνουν ταυτόχρονα στο σώμα και για να διατηρήσουν ένα υγιές επίπεδο ενέργειας πρέπει το προπονητικό πρόγραμμα να διεγείρει ένα αναβολικό αποτέλεσμα για να έχει καλύτερη απόδοση.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, Δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου, Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.