Τα οφέλη της νηστείας, μυϊκή μάζα και λίπος

Η ικανότητα των έμβιων όντων να διατηρούν την ακεραιότητά τους, να επιβιώνουν, ακόμα και να ενισχύουν τις λειτουργίες τους σε παρατεταμένες συνθήκες στέρησης τροφής οφείλεται στις μεταβολές-προσαρμογές που συμβαίνουν στον μεταβολισμό, την ορμονική δράση, την ανοσολογική απάντηση και τη σημαντική επίδραση στη μικροβιακή χλωρίδα του εντέρου. Ο μεταβολισμός μειώνεται και κατευθύνεται προς τη χρησιμοποίηση των αποθηκών του λίπους. Λόγω της έλλειψης τροφής, οι ορμόνες που συμμετέχουν στην πέψη μειώνονται και ενεργοποιούνται αυτές που προάγουν τη χρησιμοποίηση των ενδογενών πηγών ενέργειας. Η αύξηση της χρησιμοποίησης του λίπους και της παραγωγής κετονικών ουσιών έχει αποδειχθεί ότι συμβάλλει στην καλύτερη δράση της ινσουλίνης και του μεταβολισμού της γλυκόζης. Παράλληλα, αυξάνονται τα επίπεδα της γλυκαγόνης, της αυξητικής ορμόνης και άλλων ορμονών που σχετίζονται με την αξιοποίηση των ενδογενών πηγών ενέργειας. Το αρνητικό ενεργειακό ισοζύγιο οδηγεί σε απώλεια της μυϊκής μάζας του σώματος και τα αποθέματα λίπους εξαντλούνται. Οι ιστοί και όλα τα όργανα λειτουργούν σε χαμηλό ενεργειακό επίπεδο και η ομοιοστασία του οργανισμού απειλείται (ενεργειακή κρίση). Ανάλογη με την περίοδο της νηστείας είναι και η διακύμανση στην ομοιοστασία του οργανισμού. Τα διάφορα όργανα διαφέρουν ως προς την ανεκτικότητά τους σε αυτήν την έλλειψη προσφοράς ενέργειας και την προσωρινή επιβάρυνση της λειτουργίας τους.

Οι πληθυσμοί των μικροβίων που διαβιούν στο σώμα, και οι οποίοι έχουν πολλαπλές επιδράσεις στη λειτουργία του οργανισμού από τη γέννησή του έως τον θάνατο, επηρεάζονται ευνοϊκά ως προς τη σύστασή τους κατά την περίοδο της νηστείας. Χρειάζεται να αναφερθεί ότι πολλά συστατικά της τροφής είναι καθοριστικά για τη σύνθεση και την αφθονία του μικροβιώματος (μικροβιακοί πληθυσμοί του εντέρου), αφού πολλά προϊόντα που παράγονται από αυτό επηρεάζουν τις λειτουργίες του εντέρου και ολόκληρου του οργανισμού. Κατά τη νηστεία το πεπτικό σύστημα τίθεται σε αδράνεια και κατά κάποιον τρόπο ατροφεί-υπολείπεται, αλλά κατά την περίοδο της επανασίτισης αναδομείται ταχύτατα. Αυτό συνεπάγεται την αναβάθμιση των δομών και των λειτουργιών. Φαίνεται ότι η ποικιλομορφία του μικροβιώματος είναι ένας καλός δείκτης υγείας.

Διαπιστώθηκε ότι διάφορες φλεγμονώδεις νόσοι των τοιχωμάτων του εντέρου θεραπεύονται λόγω της παρουσίας των ωφέλιμων βακτηριδίων του μικροβιώματος που συμβάλλουν στην ενίσχυση του μηχανισμού της τοπικής άμυνας του εντέρου, μέσω της παραγωγής προστατευτικών αντιφλεγμονωδών ουσιών από αυτά. Σε μελέτες που έγιναν σε ποντίκια παρατηρήθηκε ότι η διαλείπουσα νηστεία προλαμβάνει τη διαβητική αμφιβληστροειδοπάθεια, ενώ σε ανθρώπους φάνηκε ότι είναι ωφέλιμη στη θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Παρατηρήθηκε, επίσης, πτώση της αρτηριακής πίεσης και καρδιοπροστατευτική αντίσταση στην ισχαιμική βλάβη. Βοηθάει τα κύτταρα να γίνονται πιο ευαίσθητα στην ινσουλίνη και μειώνει την κακή χοληστερίνη (LDL). Συμβάλλει ακόμα στην ενίσχυση της ανοσίας, αν και οι επιδράσεις στο ανοσολογικό σύστημα δεν είναι πλήρως κατανοητές, στην επιβράδυνση της γήρανσης και στη μακροβιότητα.

Έχει αποδειχθεί ότι 12-18 ώρες καθημερινής νηστείας βελτιώνουν την ανοσοποιητική λειτουργία, μειώνοντας τη φλεγμονή και την ανοσιακή απάντηση, κάτι που έχει πολύ μεγάλη σημασία στις αυτοάνοσες παθήσεις και τη φυσιολογική απάντηση του ανοσοποιητικού συστήματος στις λοιμώξεις.

Κεφαλαιώδους σημασίας είναι η επίδρασή της στην αναγεννητική λειτουργία των κυττάρων του εγκεφάλου. Φαίνεται ότι προστατεύει τον εγκέφαλο από νευροαποδομητικά (εκφυλιστικά) νοσήματα, όπως η νόσος του Πάρκινσον ή το αλτσχάιμερ, διότι συμβάλλει στην παραγωγή μιας ουσίας που προστατεύει τα κύτταρα του εγκεφάλου (Brain Derived Neurotropic Factor). Επιπλέον, μέσω της αυτοφαγίας, απομακρύνει τα νεκρά κύτταρα του εγκεφάλου βοηθώντας την καλή λειτουργία του.

Διάφορα προγράμματα νηστείας επηρεάζουν διαφορετικά τις παραμέτρους της υγείας και την αθλητική απόδοση.

Δρόσος Βενετούλης

Πνευμονολόγος, τ. δ/ντής ΜΕΘ Τζανείου Γενικού Νοσοκομείου Πειραιά.