Ποιοι είναι οι Έλληνες Πομάκοι

Όσοι δεν γνωρίζετε την ιστορία των Πομάκων θα εκπλαγήκατε με την οξύτητα του λόγου τους στην πρόσφατη επίσκεψη του υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας Μεβλούτ Τσαβούσολου, τον οποίο χαρακτήρισαν ανεπιθύμητο, όσοι όμως καταγόμαστε από τη Θράκη αλλά και οι γνώστες της Ιστορίας ξέρουν ότι οι Τούρκοι προσπάθησαν να τους χρησιμοποιήσουν στα αλυτρωτικά σχέδιά τους, με την ανοχή των ελληνικών κυβερνήσεων.

Όταν λοιπόν οι Τούρκοι ιεροκήρυκες αλώνιζαν στα Πομακοχώρια και εξισλάμιζαν τους κατοίκους τους, οι ελληνικές κυβερνήσεις είχαν μπάρα έξω από την Ξάνθη και χρειαζόσουν ειδική άδεια από την αστυνομία για να επισκεφθείς χωριά στην ελληνική επικράτεια. Μόλις την εποχή του Θεόδωρου Πάγκαλου ως υπουργού Εξωτερικών έπεσε η ντροπιαστική μπάρα.

«Εμείς είμαστε Έλληνες και μάλιστα το πιο αρχαίο ελληνικό φύλο της Θράκης» δήλωσε η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Πομάκων Νομού Ξάνθης Εμινέ Μπουρουτζή. Άλλωστε, οι Πομάκοι συχνά αυτοαποκαλούνται Αγριάνες, από το όνομα της αρχαίας θρακικής φυλής που κατοικούσε στα άγονα μέρη του όρους Σκόμιο και στη Βορειοδυτική Ροδόπη, μιας φυλής που φημιζόταν ως επιδέξια στο ακόντιο και είχε πολεμήσει με τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. «Ακόμη και η πομακική γλώσσα, την οποία επικαλούνται, είναι μια γλώσσα πολυπολιτισμική. Επειδή δεν έχει γραπτή μορφή, χρησιμοποιούσε στοιχεία και από τα αραβικά και από τα ελληνικά και από τα αρχαία ελληνικά. Αυτήν τη στιγμή στα Πομακοχώρια πολύ λίγοι άνθρωποι ηλικίας άνω των 40 ετών ξέρουν να μιλούν τουρκικά. Σε κάθε περίπτωση, εμείς είμαστε και θα είμαστε Έλληνες. Και θέλουμε να μείνουμε έξω από τα παιχνίδια της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας».

Ανατρέχοντας στο πόνημα του Πέτρου Θεοχαρίδη «Οι Μουσουλμάνοι της Ροδόπης» και στου Κωνσταντίνου Βακαλόπουλου «Ιστορία του βορείου ελληνισμού» μπορούμε να πούμε τα παρακάτω:

Οι Πομάκοι είναι λαός της νοτιοανατολικής Βαλκανικής Χερσονήσου. Ζουν στη Βουλγαρία, στην Ελλάδα, στη Β. Μακεδονία, στην Αλβανία και κάποιοι ελάχιστοι στην Τουρκία. Στη χώρα μας ζουν κυρίως στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και σε πολύ μικρό ποσοστό στον νομό Έβρου. Ο αριθμός τους υπολογίζεται σε 35.000 περίπου. Από τους 150.000 Πομάκους οι περισσότεροι ζουν στη Βουλγαρία. Σύμφωνα με το λεξικό Μπαμπινιώτη (έκδοση 2012), η λέξη Pomak είναι βουλγαρική, σήμαινε βοηθός και το πήραν από τη βοήθεια που προσέφεραν στους Οθωμανούς για την κατάπνιξη της βουλγαρικής επανάστασης.

Ο Πέτρος Θεοχαρίδης υιοθετεί την άποψη ότι οι Πομάκοι είναι ντόπιοι, μόνιμοι κάτοικοι της Ροδόπης, όπου ζουν χιλιάδες χρόνια. «Ονομάζονταν Αγριάνες και ήταν Θρακοέλληνες, Έλληνες της Θράκης. Είχαν την ίδια με τους άλλους Έλληνες θρησκεία και μιλούσαν την ελληνική γλώσσα, όπως και όλοι οι άλλοι Έλληνες».

Η πρώτη προσπάθεια των Πομάκων για αυτονόμηση έγινε το 1879. Τον προηγούμενο χρόνο, με τη Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, οι περισσότεροι Πομάκοι εντάσσονταν στην τεράστια Βουλγαρική Ηγεμονία που ιδρυόταν. Λίγοι παρέμειναν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Πομάκοι κινήθηκαν για αυτονόμηση της περιοχής τους, χωρίς αποτέλεσμα.

Το 1913, αν και ο ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τη Θράκη, με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου η Δυτική Θράκη παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία. Οι Πομάκοι ζήτησαν την αυτονόμηση της περιοχής της Ροδόπης και τη μη ένταξή της στη Βουλγαρία, όμως δεν τα κατάφεραν.

Το 1919, με τη Συνθήκη του Νεϊγί, καθορίστηκαν τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπως ισχύουν μέχρι σήμερα. Τότε έγινε δημοψήφισμα στον Εχίνο για το αν οι Πομάκοι προτιμούν να ενταχθούν στην Ελλάδα ή στη Βουλγαρία. Το σύνολο σχεδόν των Πομάκων ψήφισε την ένταξή τους στο ελληνικό κράτος. Και πάλι όμως το αίτημά τους δεν έγινε δεκτό.

Το μεγαλύτερο ίσως λάθος της Ελλάδας στο θέμα της μουσουλμανικής μειονότητας έγινε το 1953 από την κυβέρνηση Παπάγου. Μετά από διάβημα του Τούρκου πρεσβευτή στην Αθήνα Τζεμίλ Χουσνί Ταράν, δόθηκε εντολή να χρησιμοποιείται για τη μειονότητα ο όρος «τουρκική» αντί του «μουσουλμανική». Προς τιμήν τους, οι Πομάκοι αρνήθηκαν να εκτελέσουν αυτήν τη διαταγή. Μόνο ένα (του Εχίνου) από τα 76 σχολεία του νομού Ξάνθης άλλαξε την πινακίδα του σε «μουσουλμανικό».

Η γλώσσα των Πομάκων είναι ένα τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, δημιούργημα της συγχώνευσης γλωσσικών στοιχείων της ελληνικής, της βουλγαρικής και τουρκικής γλώσσας. Με την υποστήριξη του Δ’ Σώματος Στρατού, ο Πομάκος Ριτβάν Καρά-Χότζα κυκλοφόρησε το 1995 το πρώτο Πομακοελληνικό Λεξικό. Από τότε μέχρι σήμερα το λεξικό αυτό έχει γνωρίσει πολλές αναθεωρημένες εκδόσεις, με πιο πρόσφατη αυτή του 2017, ως «Λεξικό της Πομακικής», με 50.000 λημματικές καταχωρήσεις.

Οι Έλληνες Πομάκοι πλέον έχουν συγχρωτιστεί με τους Έλληνες χριστιανούς και τα χωριά τους είναι ανοιχτά για επίσκεψη τόσο για τουρισμό όσο και για τις παραδοσιακές ταβέρνες τους με δικά τους φαγητά.