Περπατώντας στο Μπαρουτάδικο και στην ιστορία του

Ο κορονοϊός και οι μέρες καραντίνας είναι μια καλή αφορμή για να γνωρίσουμε τον τόπο μας. Να τον περπατήσουμε, με δεδομένο ότι ο περίπατος, το τρέξιμο και ίσως η βόλτα με το ποδήλατο αποτελούν για πολλούς τη μοναδική διέξοδο.

Για τους κατοίκους του Αιγάλεω και των όμορων δήμων της Δυτικής Αττικής ιδανικός προορισμός είναι το Άλσος Αιγάλεω, απλά Μπαρουτάδικο για τους περισσότερους. Ένα δάσος, ένας πνεύμονας για την περιοχή. Με συνολική έκταση 134 στρεμμάτων, με τη δική του ιστορία, άρρηκτα συνδεδεμένη με τον τόπο. Μια ιστορία που θα μπορούσε και θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία της περιοχής.

Ας ξεκινήσουμε την περιήγησή μας. Περπατώντας στο Μπαρουτάδικο, οι επιλογές είναι δύο. Η πρώτη περιμετρικά, η δεύτερη στο εσωτερικό του. Σε μέρες καραντίνας είναι δεδομένο ότι θα συναντήσουμε περισσότερους να περπατούν, να τρέχουν ή να ποδηλατοδρομούν απ’ ό,τι συνήθως.

Ο ποδηλατόδρομος, το θέατρο και το ΠΑΔΑ με τα ζώα του

Ο ποδηλατόδρομος ξεκινά από τη νοτιοδυτική πλευρά, φτάνει έως την Ιερά Οδό, διακόπτεται για να συνεχιστεί για ένα μικρό μέρος στην ανατολική πλευρά. Μοιάζει… διεκδικούμενος καθώς σε αυτόν θα βρούμε τους υπερήλικες κυρίως που περπατούν, όσους τρέχουν και φυσικά τους ποδηλάτες. Είναι σαφές ότι ο ποδηλατόδρομος δεν είναι στην κουλτούρα μας. Οι υπερήλικες εξοργίζονται όταν οι ποδηλάτες τούς… χαλούν τον περίπατο.

Περιμετρικά θα βρούμε κάποια από τα κτίρια που στεγάζουν σχολεία, το θέατρο «Αλέξης Μινωτής», το ΔΑΚ Αιγάλεω (Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο) και το ΠΑΔΑ, το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Το θέατρο που κάποτε εγκαινίασε ο Μάνος Χατζιδάκις είναι και αυτό θύμα της πανδημίας. Κλειδωμένο, περιμένει τις ημέρες που ο κορονοϊός θα είναι ανάμνηση.

Στο ΠΑΔΑ θα απολαύσουμε τις μπουκαμβίλιες στην περίφραξη και όσο η εποχή το επιτρέπει τα πρωτότυπα κατοικίδια. Σε κάποια από τα παρτέρια ζουν οι χελώνες που οι εργαζόμενοι φροντίζουν. Μετρήσαμε έντεκα, ίσως υπάρχουν κι άλλες. Σε λίγο όλες θα βρίσκονται σε χειμερία νάρκη.

Η καμινάδα του άλσους

Ας συνεχίσουμε στο εσωτερικό του Μπαρουτάδικου. Πυκνή βλάστηση παντού και ελιές, πεύκα, κυπαρίσσια, ακακίες, ευκάλυπτοι, λεμονιές, μανταρινιές, λεύκες, συκιές και πολλά άλλα δέντρα. Κάπου εκεί και μια τεράστια καμινάδα. Η μοναδική που απέμεινε να θυμίζει ότι στο συγκεκριμένο μέρος λειτουργούσε για χρόνια το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο και Καλυκοποιείο. Είναι τουλάχιστον μια καλή αφορμή για περίπατο στην ιστορία, «επίσκεψη» κατά κάποιον τρόπο στην ελληνική βιομηχανική μονάδα κατασκευής πυρομαχικών.

Για πολλά χρόνια ο ιστορικός περίπατος δεν ήταν κάτι απλό, καθώς οι πηγές ήταν λιγοστές. Ευτυχώς τις πληροφορίες που υπήρχαν από διάφορες πηγές έβαλαν σε τάξη η Ευαγγελία Β. Αγαπητού και η Φωτεινή Κ. Καράμπελα. Φιλόλογος εκπαιδευτικός η πρώτη, καθηγήτρια Αγγλικής Φιλολογίας η δεύτερη, συνέγραψαν το βιβλίο «Το Μπαρουτάδικο στο Αιγάλεω στον χώρο και στον χρόνο» (Εκδόσεις Γόρδιος).

Ελληνικό πυριτιδοποιείο

Μάθαμε πολλά από τις σελίδες του βιβλίου για το Άλσος Αιγάλεω ή Μπαρουτάδικο, το οποίο στο παρελθόν υπήρξε το ελληνικό πυριτιδοποιείο με άδεια λειτουργίας, η οποία έφερε την υπογραφή του βασιλιά Γεωργίου του Α’ και ημερομηνία έκδοσης της άδειας την 6η Μαΐου του 1874. Η περιοχή θεωρήθηκε τότε ιδανική για κάτι τέτοιο. Μακριά και συγκεκριμένα έξι χιλιόμετρα από την Αθήνα, κάτι που ήταν απαραίτητο για λόγους ασφαλείας, και επιπλέον σε σημείο όπου περνά η Ιερά Οδός. Συνεπώς ήταν εφικτό να γίνονται με ασφάλεια και οι μεταφορές.

Η έκταση του Μπαρουτάδικου ήταν δωρεά της κυβέρνησης στους πρώτους ιδιοκτήτες. Από το ιδιωτικό εργοστάσιο πυρίτιδας, που ανήκε στον Ιωάννη Δούμα, στη συνέχεια παραχωρήθηκαν στον Κ. Μωραϊτίνη. Αργότερα στην επιχείρηση εισήλθαν οι επιχειρηματίες Θεοφιλάς, Κορδέλλας και Ρικάκης και ως μέτοχος ο τραπεζίτης Αθ. Μουτσόπουλος και δημιουργήθηκε πλέον η Ανώνυμος Εταιρεία Ελληνικόν Πυριτιδοποιείον. Το 1908 η μικρή εταιρεία όπλων και φυσιγγίων των αδελφών Μαλτσινιώτη συγχωνεύθηκε με το Ελληνικό Πυριτιδοποιείο Χημικών & Βιομηχανικών Προϊόντων, όπως ονομαζόταν πια. Το Πυριτιδοποιείο έφτασε να προμηθεύει τον ελληνικό στρατό και ταυτόχρονα να κάνει εξαγωγές. Παρήγαγε αρχικά πυρίτιδα και δυναμίτιδα και στη συνέχεια πολεμικά φυσίγγια, κάλυκες και βολίδες.

Ο Μποδοσάκης και το τέλος

Το 1927 το Πυριτιδοποιείο περνά στα χέρια του επιχειρηματία από τη Μικρά Ασία, Μποδοσάκη (Πρόδρομος Αθανασιάδης, 1891-1979). Το όνομα Μποδοσάκης, με το οποίο έγινε γνωστός, αποτελεί την απόδοση του ονόματος Πρόδρομος στα τουρκικά.
Είναι η εποχή όπου το Πυριτιδοποιείο γνωρίζει περίοδο ακμής. Έχει πλέον 12.000 εργάτες και μετονομάζεται σε ΠΥΡΚΑΛ (Πυριτιδοποιείο - Καλυκοποιείο). Ο Μποδοσάκης παραμένει ο ισχυρός άνδρας της ΠΥΡΚΑΛ έως τον θάνατό του. Στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου επιβιώνει παρά το γεγονός ότι οι ναζί μετέφεραν τα μηχανήματα του εργοστασίου στη Γερμανία. Νωρίτερα, συγκεκριμένα το 1939, οι Γερμανοί προσπάθησαν να αγοράσουν το πλειοψηφικό πακέτο των μετοχών της εταιρείας, αλλά ο Μποδοσάκης ήταν αρνητικός.

Παράλληλα με την ΠΥΡΚΑΛ αναπτύσσεται και η περιοχή. Το 1920 οι κάτοικοι γύρω από τη συγκεκριμένοι έκταση είναι μόλις 147. Είκοσι χρόνια αργότερα στην περιοχή κατοικούν 17.686 άνθρωποι. Οι κάτοικοι διαμαρτύρονται καθώς πλέον το Πυριτιδοποιείο - Καλυκοποιείο λειτουργεί σε μια πυκνοκατοικημένη περιοχή. Το εργοστάσιο που αντιμετωπίζει και οικονομικά προβλήματα κλείνει το 1969. Η ΠΥΡΚΑΛ θα συνεχίσει να υπάρχει ως εταιρεία. Κρατικοποιήθηκε το 1982 και το 2004 συγχωνεύθηκε με την Ελληνική Βιομηχανία Όπλων (ΕΒΟ) δημιουργώντας την ΕΑΣ (Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα). Τα κτίρια που υπήρχαν στον χώρο γκρεμίστηκαν το 1971 και το άλσος παραχωρήθηκε στον δήμο Αιγάλεω.

Οι σήραγγες του θανάτου

Οι εξερευνητές του Μπαρουτάδικου προφανώς και θα αναρωτηθούν γιατί συναντούν σημεία στα οποία υπάρχουν καγκελόπορτες και μάλιστα κλειδωμένες. Είναι τα σημεία στα οποία βρίσκονται υπόγειες είσοδοι, οι οποίες οδηγούσαν στις σήραγγες. Οι εργάτες δούλευαν κάτω από τη γη. Πρόκειται προφανώς για επικίνδυνες λόγω της κατάστασής τους σήραγγες και γι’ αυτό είναι κλειστές. Οι παλιότεροι μιλούσαν για τις σήραγγες του θανάτου καθώς κατά καιρούς συνέβαιναν εκρήξεις και θάβονταν οι εργάτες ζωντανοί. Μάλιστα, κάθε ανατιναγμένη γαλαρία σφραγιζόταν οριστικά, χωρίς καν οι νεκροί να δηλωθούν. Κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο κατασκευάστηκαν σε μέγιστο βάθος δέκα μέτρων νέες υπόγειες στοές από μπετόν, τμήματα των οποίων διατηρούνται.

Σκάκι, ντάμα και ένας σκαραβαίος

Εκτός από χώρος περιπάτου, το Μπαρουτάδικο είναι και χώρος για παιχνίδια. Μάλιστα, για όσους αγαπούν το σκάκι και την ντάμα υπάρχουν ειδικά διαμορφωμένα τσιμεντένια τραπέζια.

Η βόλτα μπορεί να τελειώσει ή να αρχίσει από την πύλη της Ιεράς Οδού. Εκεί όπου αρκετοί είναι αυτοί που κρατούν στα χέρια τους σπόρους για να μαζέψουν γύρω τους τα πουλιά, κυρίως περιστέρια. Αν είστε τυχεροί, εκτός από κότσυφες και σπουργίτια, μπορεί να συναντήσετε και κάποιον από τους τσαλαπετεινούς που κατά καιρούς έχουν εντοπιστεί στην περιοχή. Κοντά στην κεντρική πύλη και ένας… ανθισμένος σκαραβαίος.

Το Μπαρουτάδικο είναι ένα πνεύμονας για τη Δυτική Αττική. Μια ανάσα για τους κατοίκους της περιοχής και ένας μέρος που αξίζει να επισκεφθούν όσοι δεν το έχουν κάνει. Να ανακαλύψουν ένα μικρό δάσος στην καρδιά της πόλης και ταυτόχρονα την ιστορία του.