J'accuse-«Κατηγορώ» - Βλέποντας Πολάνσκι στο Παρίσι

Είναι η εποχή που το γαλλικό μυθιστόρημα εξακολουθεί να μεσουρανεί αλλά περισσότερο ακόμα ο επίγονός του, το ρώσικο μυθιστόρημα. Στη Γαλλία, στα τέλη του 19ου αιώνα, κυριαρχεί ο σχολαστικός νατουραλισμός του Εμίλ Ζολά και του Ανατόλ Φρανς.

Η εμμονή στη λεπτομέρεια αλλά και η άκαμπτη ηθικολογία των νατουραλιστών δίνει κοινωνικοπολιτικές διαστάσεις στο μυθιστόρημα και μια χροιά δημοσιογραφικής αμεσότητας αλλά από την άλλη του στερεί την βαθύτητα του στοχασμού πάνω στην ανθρώπινη ύπαρξη.

Εν πάση περιπτώσει ήταν περίπου αναμενόμενο ότι κάποιος από τους μείζονες εκπροσώπους του στο Παρίσι της Γ' Δημοκρατίας θα αντιδρούσε στο άγος της καταδίκης ενός αθώου Εβραίου. Ο Εμίλ Ζολά σε μια μέρα μόνο καταφέρνει να δεκαπλασιάσει τις πωλήσεις μιας εφημερίδας με το περίφημο «Κατηγορώ» του.

Μια ανοιχτή επιστολή προς τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας που κατηγορεί ανοιχτά τα υψηλόβαθμα στελέχη της στρατιωτικής διοίκησης. Αν διαβάσει κανείς το κείμενο προσεκτικά θα διαπιστώσει ότι πρόκειται για ένα καλογραμμένο ποίημα με ρυθμό και επιλογή λέξεων που θα ζήλευαν και οι πιο φημισμένοι σημαντικοί ποιητές της εποχής.

Όσο για την πρόσφατη κινηματογραφική μεταφορά του, ο Ρομάν Πολάνσκι φρόντισε να το ντύσει με τα πιο πειστικά σκηνικά -δεν είναι όμως και δύσκολο αυτό σε ένα Παρίσι που διατηρεί πεισματικά το πρόσωπό του από το χτες. Η εστίαση στα απομεινάρια της αποκαθήλωσης του Ντρέιφους στο προαύλιο της στρατιωτικής σχολής όπως και τα κοντινά πλάνα πάνω στο περίφημο μπορντερώ, το επίμαχο μνημόνιο που αποδόθηκε στον Ντρέιφους, είναι στοιχεία αριστουργηματικής εικονοληψίας. Καταπλήσσει επίσης ο ρυθμός και η πυκνότητα της αφήγησης κάτι που οφείλεται και στην εύστοχη επιλογή ηθοποιών.

Η μοναδική χτυπητή αδυναμία της α λα Πολάνσκι υπόθεσης Ντρέιφους προέρχεται κυρίως από το γεγονός ότι ο σκηνοθέτης δεν φρόντισε να κόψει τον ομφάλιο λώρο με τον νατουραλισμό και την παθογένειά του. Υπάρχει μια ακαμψία στην σκιαγράφηση των χαρακτήρων και οι «καλοί» της ιστορίας παραείναι καλοί για να είναι αληθινοί. Η προσκόλληση σε μια εξιδανικευμένη παρουσίαση του παρελθόντος καταλήγει να γίνεται συχνά εκνευριστική.

Αυτό αναδεικνύει και τη βασική αδυναμία του κινηματογράφου ως τέχνης που μπορεί να είναι πιο συναρπαστική από το μυθιστόρημα αλλά ποτέ δεν θα καταφέρει να εκφράσει την πολυπλοκότητα και την θαυμαστή αντίφαση των πρωταγωνιστών του.