Μάιος 1941: Η Μάχη της Κρήτης - Μέρος 2ο

Τρίτη, 13 Μάη, 1941: Μεγάλη επιδρομή των Γερμανών στις 4.30’. Κατεβήκαμε στο περιβόλι. Σύννεφα και φεγγάρι· ουρανός του Θεοτοκόπουλου. Ο Φρεντ τριγύριζε κάτω απ’ τα δέντρα τυλιγμένος σε μια κουβέρτα. Ο Ανδρέας με τα δάχτυλα στ’ αυτιά του:

«Μ΄εκνευρίζουν οι κρότοι, μου είπε».

Σαν ανεβήκαμε, είδα στο μέτωπό του μια πληγή και τον ρώτησα.

«Έπεσα μπρούμυτα όταν σφύριξαν οι μπόμπες, χωρίς να βγάλω τα δάχτυλα απ’ τ’ αυτιά μου και χτύπησα.

Τ’ απόγευμα πήγαμε με τη Μαρώ να κόψουμε λίγο θυμάρι για να το πάρουμε μαζί μας τώρα που φεύγουμε… Φεύγουμε αύριο.

Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Δ’

Ο αεροδιάδρομος της Καρπάθου

Η μάχη της Κρήτης ήταν η πρώτη αεραποβατική επιχείρηση με την κωδική ονομασία Ερμής και σχεδιάστηκε από αέρος γιατί σε ξηρά και θάλασσα το πλεονέκτημα το είχαν οι υπερασπιστές του νησιού. Εδώ θα πρέπει να επισημανθεί η τραγική αμέλεια του συμμαχικού στόλου ο οποίος άφησε τους Γερμανούς να κατασκευάσουν αεροδιάδρομο στην Κάρπαθο. Έτσι έδωσαν την ευκαιρία στα Στούκας να θέσουν στην εμβέλειά τους την μεγαλόνησο. Είναι γνωστό ότι τα δαιμονισμένα αυτά βομβαρδιστικά δεν είχαν μεγάλη ακτίνα δράση τους και η πολύτιμη συμμετοχή τους θα ήταν εφικτή μόνο εξασφαλιζόταν αεροδιάδρομος σε κοντινό νησί από την Κρήτη. Από την άλλη ο Βρετανικός στόλος ήταν κυρίαρχος στην Ανατολική Μεσόγειο και τίθεται το εύλογο ερώτημα πώς επέτρεψε στις ναυτικές δυνάμεις του Άξονα να αποκτήσουν τέτοιο ατού. Στη συνέχεια τα Στούκας βομβάρδισαν ανηλεώς τις συμμαχικές ναυτικές βάσεις της Κρήτης αναγκάζοντας τον πανίσχυρο στόλο να υποχωρήσει στη Βόρειο Αφρική. Ύστερα από αυτή την εξέλιξη η Κρήτη είχε ουσιαστικά χαθεί.

Ο κυνικός ρεαλισμός των Συμμάχων

Προκύπτει από ένα σωρό πηγές, μεταξύ των οποίων και τα ημερολόγια του Σεφέρη, ότι η Κρήτη ήταν ήσσονος στρατηγικής σημασίας για τους Συμμάχους, που σε κάθε περίπτωση κόπτονταν μόνο για τα εδάφη της Βόρειας Αφρικής και τα πολύτιμα αποθέματα πετρελαίου, τα οποία άλλωστε δεν επέτρεψαν να χαθούν. Οι Βρετανοί δεν τίμησαν ούτε την υπόσχεση που είχαν δώσει στην Κυβέρνηση Μεταξά για παροχή ισχυρών δυνάμεων σε περίπτωση εισβολής του Άξονα, πόσω δε μάλλον δεν είχαν εξαρχής στα σχέδιά τους την πάση θυσία διατήρηση της Κρήτης σε συμμαχικά χέρια. Ως αποτέλεσμα, όλος ο σχεδιασμός αλλά και οι επί μέρους κινήσεις άμυνας να μην αρθούν στο ύψος των περιστάσεων. Κοντολογίς οι Βρετανοί έδειξαν για μια ακόμα φορά στις αρχές αυτού του πολέμου ότι δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσουν σωστά τις συνθήκες που ανέκυπταν. Η θωράκιση της Κρήτης είχε ζητηθεί ήδη από νωρίς αλλά το αρμόδιο αρχηγείο της βόρειας Αφρικής υπό τον υποστράτηγο Άρτσιμπαλντ Ουέηβελ έκρινε ότι οι ελλιπείς δυνάμεις στην περιοχή δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν σε αυτό το αίτημα, και περιορίστηκε σε συμβολική συνδρομή. Σε αυτή την έκφραση κυνικού ρεαλισμού από πλευράς των συμμάχων, προκαλεί εντύπωση μια σειρά από στρατηγικές γκάφες ολκής για κάποιες από τις οποίες είναι υπεύθυνος ο επικεφαλής της συμμαχικής άμυνας στο νησί νεοζηλανδός στρατηγός Μπέρναρντ Φράιμπεργκ. Η επιλογή του θεωρείται από πολλούς ως κίνηση για να τιμηθεί με κάποιο τρόπο η Νέα Ζηλανδία που συμμετείχε με τις περισσότερες δυνάμεις στην υπεράσπιση του νησιού. Ο αριθμός των υπερασπιστών ανερχόταν περίπου σε 40000 άνδρες, Βρετανούς, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς αλλά και Έλληνες που είχαν παραμείνει στο νησί. Ο οπλισμός τους ήταν ανεπαρκής έως και ανύπαρκτος.

Γερμανοί βαθιά νυχτωμένοι

Μπορεί σε επιχειρησιακό επίπεδο οι Γερμανοί να πρωτοπόρησαν πέφτοντας κυριολεκτικά στο κεφάλι των υπερασπιστών της Κρήτης, σε επίπεδο κατασκοπίας ωστόσο δεν είχαν καμία εικόνα της κατάστασης στο νησί. Η επίσημη πληροφόρηση μιλούσε για μια δύναμη μόλις 5000 Βρετανών και πλήρη απουσία Ελληνικών δυνάμεων. Είναι προφανές ότι η παραπλανητική αυτή εικόνα σχηματίστηκε τόσο από τη σύγχυση που υπήρχε στις τάξεις των Βρετανών όσο και από τη γενική απροθυμία τους να προβάλουν σοβαρή αντίσταση σε κάθε σπιθαμή Ελληνικού εδάφους. Εκεί όμως που οι πράκτορες της Άμπβερ, της Γερμανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, έπεσαν τραγικά έξω, ήταν στο ηθικό και την γενικότερη διάθεση του γηγενούς πληθυσμού. Ο ναύαρχος φον Κανάρις, αρχηγός της Άμπβερ, διατυμπάνιζε την πεποίθησή του ότι οι Κρητικοί λόγω των δημοκρατικών και αντιμοναρχικών τους αισθημάτων, ανέμεναν ως ελευθερωτές τους Γερμανούς. Κατά τη γνώμη του η παρουσία του βασιλιά Γεωργίου Α’ στο νησί κάθε άλλο παρά ευνοϊκή ήταν για τους Συμμάχους. Στην πραγματικότητα βέβαια ο Βασιλιάς και η ακολουθία του είχαν διαφύγει ήδη μαζί με την εξόριστη Κυβέρνηση προτού ξεκινήσει η Μάχη της Κρήτης, σημάδι επίσης ότι οι Βρετανοί κάθε άλλο παρά αισιόδοξοι ήταν για την έκβαση της επιχείρησης.

Από την πλευρά της η Συμμαχική διοίκηση ήταν πλήρως ενήμερη για την επιχείρηση Ερμής μέσω των υποκλοπών Ultra. Ο στρατηγός Φράιμπεργκ ετοίμαζε ήδη τα αμυντικά σχέδια με έμφαση τα αεροδρόμια και τις βόρειες ακτές. Το γιατί η αμυντική γραμμή που προέκρινε δεν ανταποκρίθηκε επιτυχώς είναι κάτι που πρέπει να αναζητηθεί τόσο στη δική του επάρκεια όσο και στην επάρκεια των επιτελών του. Είναι η αλήθεια ότι οι δυνάμεις του δεν είχαν τον κατάλληλο εξοπλισμό. Αποδείχθηκε μάλιστα πως και οι πιο ελαφρά εξοπλισμένοι από τους αλεξιπτωτιστές φάνταζαν «αστακοί» μπροστά στους δικούς του άντρες. Από την άλλη καθώς ήταν καλά πληροφορημένος για τη μορφή και τον τρόπο επίθεσης των Γερμανών όφειλε τουλάχιστον να παίξει καλύτερα το πολύτιμο χαρτί του αιφνιδιασμού.
Οι Σύμμαχοι όμως κυριολεκτικά «χάθηκαν» στη μετάφραση, καθώς η απόδοση των υποκλοπών έγινε από γλωσσολόγους ολότελα άπειρους σε θέματα πολεμικής τακτικής. Ο ίδιος ο Φράιμπεργκ και οι σύμβουλοί του αδυνατούσαν να συλλάβουν την από αέρος εισβολή, και από τα συμφραζόμενα κατάλαβαν ότι είχαν να αντιμετωπίσουν αμφίβια απόβαση ευρέος φάσματος. Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι τα γερμανικά μηνύματα ανέφεραν ναυτικές επιχειρήσεις ποιος σώφρων στρατηγικός νους θα πίστευε ότι θα επιχειρούσαν απόβαση στις ακτές, όταν στη Μεσόγειο υπήρχε το φόβητρο του πανίσχυρου Βρετανικού στόλου; Έτσι ο ανεκδιήγητος Φράιμπεργκ μοίρασε ατυχώς τις δυνάμεις του αποδυναμώνοντας τις ακόμα περισσότερο.

Ο ανθρώπινος παράγοντας

Καλά τα σχέδια επί χάρτου οι στρατηγικοί νόες και τα συμπεράσματα των ειδικών αναλυτών αλλά όσον αφορά καταστάσεις όπου εμπλέκεται το ανθρώπινο στοιχείο, καλό θα ήταν οι αλαζόνες της εξουσίας να μην το παραγνωρίζουν. Οι εμπνευστές της επιχείρησης Ερμής με την άκρα πεποίθηση υπεροχής ήταν αδύνατον να αντιληφθούν την ιδιαιτερότητα της Κρητικής ψυχής. Πρέπει να φανταστούμε την Κρήτη σαν ένα αέναο ταξίδι στο χρόνο. Οι εποχές αλλάζουν, ο κόσμος εξελίσσεται χωρίς να είναι βέβαιο ότι προοδεύει πραγματικά, η ουσία όμως της ανθρώπινης ύπαρξης στη Μεγαλόνησο έχει κάτι από την αδάμαστη γεωγραφία των βουνών της, από τον δικό της ιδιαίτερο ήλιο που προσδίδει στα σπάνια βότανά της ένα πρωτόγνωρο άρωμα. Προσδιορίζεται ακόμα από τα ημιάγρια ζώα της, όπως οι αίγαγροι που σκαρφαλώνουν σε απάτητες πλαγιές αλλά και από τη δύναμη της όρασης ενός αητού που από τις κορφές του Ψηλορείτη, εποπτεύει μέχρι τα άκρα του το θαύμα του πελάγους. Οι Κρητικοί με την αυτοθυσία που επέδειξαν στη Μάχη της Κρήτης προτάσσοντας μια αυτοσχέδια άμυνα στους από αέρος εισβολής ανέτρεψαν και ακύρωσαν κάθε λεπτομερή σχεδιασμό της Γερμανικής διοίκησης. Οι οικτρές απώλειες των εισβολέων μεγεθύνθηκαν σίγουρα από την απρόσμενη αντίδραση του ντόπιου πληθυσμού. Η αυτόκλητη σύμπραξη μικρών και μεγάλων στην υπεράσπιση της δικής τους γης χαρίζει στη Μάχη της Κρήτης ένα στοιχείο ηρωισμού που σπάνια απαντάται στα πολεμικά χρονικά.

Τρανή απόδειξη αποτελεί το νεκροταφείο του Μάλεμε με τους 4.465 τάφους Γερμανών. Και δεν ήταν μόνο αυτοί…

Έχασες το Μάλεμε; Χάθηκες!

Είναι γνωστό πια ότι η Κρήτη χάθηκε στη μάχη για τον έλεγχο του αεροδρομίου του Μάλεμε. Παρά τις ηρωικές προσπάθειες των Νεοζηλανδών στρατιωτών που κλήθηκαν να το υπερασπίσουν οι απανωτές γκάφες της διοίκησης, με πρώτο και καλύτερο τον στρατηγό Φράιμπεργκ έκαναν ένα απρόσμενο δωράκι στους Γερμανούς εισβολείς. 20 Μαΐου, ώρα 7 το πρωί, οι Νεοζηλανδοί σκοποί του αεροδρομίου εντοπίζουν με τα κυάλια τους τα πρώτα γερμανικά μεταγωγικά Γιούνγκερ. Από το σημείο αυτό μέχρι την απώλεια του Μάλεμε συνέβησαν απίστευτα πράγματα. Κακές εκτιμήσεις, παραλείψεις αντεπιθέσεων κατά της αποσυναρμολογημένης Γερμανικής δύναμης εισβολής, αναιτιολόγητη εγκατάλειψη του κομβικού υψώματος 107… Μια σειρά από τραγικά λάθη που βαρύνουν την Συμμαχική διοίκηση, προσκολλημένη στην εμμονή της αμφίβιας επίθεσης. Αν το αεροδρόμιο του Μάλεμε είχε παραμείνει στον έλεγχο των Συμμάχων οι Γερμανοί, εκτός από τις τρομακτικές απώλειες, θα είχαν υποστεί και μια σκληρή ήττα που θα μετέβαλε από του σημείου εκείνου την ηττοπαθή διάθεση. Η Κρήτη ήταν πρωτίστως μια ευκαιρία που χάθηκε για να συντομευθεί αυτός ο άσκοπος πόλεμος. Κι έτσι όμως, φαίνεται πως η σθεναρή αντίσταση καθυστέρησε τον Χίτλερ τόσο όσο χρειαζόταν, για να αποτύχει στη συνέχεια στην κομβική επιχείρηση Μπαρμπαρόσα. Σε πολέμους τέτοιας εμβέλειας, η παραμικρή αστοχία σε ένα γεωγραφικό σημείο μπορεί να επηρεάσει δραστικά την εξέλιξη σε κάποιο άλλο απομακρυσμένο.

Η Μάχη της Κρήτης δεν τέλειωσε σε 12 μέρες!

Υπάρχουν βάσιμες αμφιβολίες για την παράδοση της Κρήτης στους κατακτητές και δεν είναι λίγοι εκείνοι οι ιστορικοί που υποπτεύονται συμπαιγνία Βασιλιά και Βρετανών ούτως ώστε η λαϊκή άμυνα να μην αναλάβει οποιαδήποτε πρωτοβουλία σωτήρια για το νησί. Σε κάθε περίπτωση πάντως η μάχη της Κρήτης συνεχίστηκε μέχρι το 1945 οπότε οι Γερμανικές δυνάμεις αποχώρησαν οριστικά από το νησί έχοντας διαπράξει εγκλήματα πολέμου, για τα οποία δεν υπήρξε καμία ουσιαστική απόδοση ευθυνών. Το γεγονός ότι η εμπόλεμη κατάσταση διατηρήθηκε σε υψηλή κλίμακα στην γερμανοκρατούμενη Κρήτη πιστοποιείται καταρχάς από τη βούληση Ελλήνων αξιωματικών να μην συναινέσουν στη συμφωνία συνθηκολόγησης στα Πεζά, ενώπιον του Γερμανού Ταγματάρχη. Οι 11 αυτοί αξιωματικοί καθοδηγήθηκαν από τον Αλέξανδρο Ραπτόπουλο προκειμένου να αποτελέσουν τον πρώτο πυλώνα της συνεχιζόμενης αντίστασης κατά των Γερμανών. Πιστοποιείται όμως και από τις θηριωδίες των Γερμανών στα χωριά της Κρήτης, αρχής γενομένης με την μαρτυρική Κάνδανο. Οι ναζί αντιλαμβάνονταν ότι βρίσκονται σε συνθήκες μάχης με τον ντόπιο πληθυσμό και δεν χαλάρωσαν ούτε στιγμή. Έτσι κι αλλιώς έτρεφαν μια ομολογημένη μνησικακία για τον ηρωισμό των Κρητικών που τσαλάκωσε το δήθεν αήττητο φρόνημά τους. Ωστόσο η τετράχρονη παραμονή τους στο νησί θα τους οδηγήσει συχνά σε δυσάρεστες εκπλήξεις στις οποίες απάντησαν πάντα με την θηριωδία των αντιποίνων, όπως έγινε, για παράδειγμα, στο αδιανόητο ολοκαύτωμα της επαρχίας Βιάννου.

Ο Δημητρακάκης έφτασε σήμερα από την Κρήτη· έφυγε προχτές. Δεν πρέπει να λησμονηθεί πως είναι ο τελευταίος που άφησε το νησί. Έφυγε μετά τον αρχηγό των Ελληνικών δυνάμεων. Διηγείται κι αυτός ιστορίες καταστροφής… Μιλάει κι αυτός για τον πληθυσμό που πολέμησε με ό,τι του λάχαινε στα χέρια

Σάββατο, 11 Μάη

Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Δ’